عبدالواحد خرم
دلایل اساسی رکود تمدن اسلامی
نویسنده : عبدالواحد خرم ، دهلی جدید نوامبر سال 2013
علل بیرونی رکود تمدن اسلامی
1- جنگها صلیبی
بدون شک یکی از قوی ترین دلایل جنگها ی صلیبی با انگیزه دینی ومذهبی بوده است که این امر را هم مسلمانان وهم مسیحیان قبول دارند. البته دلایل بسیاری برای این جنگهاارائه شده است که ازان جمله می توان به این موارداشاره کرد. افزایش نفوذ پاپ درجوامع مسیحی جلوگیری از پیشرفت ترکان سلجوقی دراسیای صغیروسقوط قسطنطنیه و ورود انها به شبه جزیره با لکان جوش وخروش شوالیه هابرای ا براز قهرمانی ودست یابی به منصب پادشاهی اورشلیم ، ومهم ترازهمه ساختاراجتماعی وسیاسی کشورهای اروپایی .
2- ظهورمغولان:
مقارن جنگ هفتم صلیبی(652-646 ق 1254-1248 م ) مغولان ازشرق اسیابه ممالک اسلامی یورش بردند وسلطان محمدخوارزم شاه پادشاه ایران را شکست داده وی را واداربه فرارکردند .درحقیقت ، قرن سیزده میلادی رامیتوان قرن و حشت نام گذاری کرد ، زیرا این قرن توام به جنبش وحشیها وازمیان رفتن تمدنها بود.سرزمین شام درآن زمان دردست ایوبیها بود ودرهرمنطقه ازشام،حاکمی حکومت میکرد. مصرنیزدرسیطره ممالیک بودکه باایوبیهادشمنی داشتند.
هولاکوازاین فرصت استفاده کرد وسپاهیان خودرابه سوی شام حرکت داد.اما امیرقدوزازممالک مصردرسال 658 ق مغولان رادرعین جالوت شکست داد.
پایان پیشرویهای مغولان وتشکیل دولت ایلخانی :
هولاکوخان همواره به دنبال تسلط برقلمروامپراتوری خود ازامودریادرماوراءالنهرتاشرق مدیترانه و مصردرغرب بود همین منظوربه سوی شام وسوریه لشکرکشید. درهمین سالها ممالک که مصروقاهره رادردست داشتند،مسوولیت دفاع ازجهان اسلام رابه دوش خوداحساس میکردند.انهاسازش بامغولان را نپذیرفتند ودرجنگ عین جالوت درفلسطین شکست سختی رابرمغولان واردآوردند،وبدین ترتیب طلسم شکست ناپذیری مغولان رابرای همیشه درهم شکستند. از این پس مغولان متصرفات خوددرسوریه را نیزاز دست دادندوباردیگرممالک مصربراین مناطق حاکم شدندوپس ازواردآوردن شکستهای دیگری بر پیکرمغولان فرات رابه عنوان مرزمغولان وخوددرنظرگرفتند. هولاکوخان به رغم این شکستهابه تثبیت موقعیت امپراتوری وتقویت نیروهای خود پرداخت وتوانست به عنوان ایلخان منصوب شود وناحیه ای ازامودریا درشرق تامرزمصردرغرب وازقفقازدرشمال تا خلیچ فارس درجنوب به حکومت وی درآمد.
3- سقوط اندلس :
بدون شک، یکی ازوقایع تلخ درسیرتاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی سقوط اندلس وزوال حکومت مسلمانان دراین ناحیه ازدنیاست به راستی چرا جامعه اسلامی اندلس که ازقرن هشتم تا پانزدهم میلادی به طورپیوسته ومداوم با پدیدآوردن شاهکاریهای علمی،معماری،فرهنگی وهنری به حیات خودتداوم بخشیده بود دچارضعف وسستی شدوکاملابه تاریخ پیوست وازصحنه جغرافیای سیاسی وفرهنگی جهان رخت بربست .
علل درونی رکودتمدن اسلامی
1 – استبداد:
در هر عصرو دوره ای ازتاریخ تمدن شاهدبرهه های زمانی مختلفی هستیم که ازانها به عنوان دوره استبدادوخودکامگی یاد میشود .به عقیده برخی استبدادبیشترمختص جوامع شرقی است وبرخی دیگرنیز
این پدیده رابه تمامی جوامع تعلق می دهند ومعتقدند که هرکشوری دردوره هایی ازتاخودبااستبدادپادشاهان دست وپنجه نرم کرده است . هدف ما دراین گفتارکوتاه این است که تاثیر استبدادرابرفرهنگ وتمدن اسلامی
بررسی کنیم وبیبنیم که به راستی چرا استبدادبه عنوان یکی ازدلایل رکودفرهنگ وتمدن اسلامی معرفی میشود
واصولااستبدادچیست،چرابه وجودمی آیدویژگیهای جوامع اسلامی استبداد زده کدام است.
2- دنیاگرایی،تحجرودورشدن ازاسلامی راستین :
پیامبر گرامی اسلام به عنوان پیام آور شیوه زندگی خود رابه گونه ای تنظیم کرده بود که کاملاازهرنوع اسراف وتجمل به دورباشد . خوراک ومسکن وپوشاک اوهمانند عادی ترین افرادجامعه بودوازهرنوع تجمل پرهیزمی کرد. پس از وفاتش ،شیوه زند ه گی خلفای راشدین نیزبه اوشباهت داشت. آنها نیزسعی می کردند تابا تبعیت از سلام راستین وشیوه زند ه گی رسول اکرم ازتجملات مادی پرهیزکنندوخودبه الگویی مناسب برای زندگی سایرمسلمانان مبدل شوند.درحالی که باشروع خلافت امویان دنیاگرایی وتجمل منجر به دوری مسلمانان ازاسلام گشت .
دنیاگرایی :
این خلدون معتقدبودکه حکومتها همانندیک انسان دارای عمرودوره های مختلف زایش ،رشدوجوانی وضعف وپیری هستند.وی معتقد بود که دولت ها از زمان پیدایش تا مرحله زوال وانحطاط معمولاپنج مرحله را پشت سرمیگذارند: مرحله نخست ،مرحله پیروزی نام داردوفرد فرمانروابا بهره گیری ازپیوندهای قومی که به نوعی ،ازخودرایی ویکه تازی اوجلوگیری میکند،قدرت رابه دست می آورد.درمرحله دوم سعی میکندتابا تثبیت فرماندهی ،قدرت رابه انحصارخوددرآورد.درمرحله سوم ،با حفظ خودکامگی ازمزایای آسودگی وآرامش تکیه براریکه قدرت بهره مند میشودوبه اصطلاح ،به جمع آوری میوه های قدرت می پردازد .دراین مرحله تجمل وآسودگی پدیدارمیشود. استادمطهری باتجزیه وتحلیل جریانهای فکری منحرف سه جریان کلی را شناسایی مکند که به شدت گرفتارجموداندیشی بوده اند ودر ترویج تحجرنقش موثری بازی کرده اند.
1-جریانی که نظریه ، حسبنآ کتاب الله رادررسیدن به مقام حکومتی وسیاسی اش مطرح کرده است اقدامات این گروه درایجادانحراف فکری ومحجورماندن وانزوای سنت وسیره نبوی موثر بوده است.
2- جریانی که دربرابرآن حسبنآ احادیثنآ واخبارنآ را طرح کردندوبه محجورساختن قران کریم اهمتام ورزیدندوجامعه راازمعارف وآموزه های اصیل وحیاتی بازداشتند.
3- جریان که درقالب تقدس ،مسله معرفت ناپذیری ودست نایافتنی بودن اموزه های قرانی رامطرح کردندوشعار این التراب ورب الا رباب انان به تعطیل فکری انجامیدانان را معطله نامیده اند.
علل وعوامل رکود تمدن درعصرجدید:
روندایجاد شرکتهای چندملیتی اساسآ از امریکاآغازشد.مقراصلی این شرکتها دریک کشوراست وعملیاتشان از طریق شرکتهای مستقل یا وابسته درسایرکشورها صورت میگیرد. شرکتهای چندملیتی که به شرکتهای فراملیتی نیز معروف اندبه دلیل پیشرفت فناوری وتولیدانبوه نیاز پیدامکنندکه دامنه فعالیتشان رابه کشورهای دیگر توسعه دهند.مرحله بعدی شامل به وجودآوردن سازمانهایی برای فروش درخارج است ومیل به حالت چندملیتی شدن نیزازاین مرحله آغاز میشود.آنهاعمومآ عملیاتشان راوسعت می دهند تا بتوانند با صرفه جویی درعوامل وشاخصهای قیمت موادبیشتری ببرند،یعنی با افزایش سطح بازدهی وتولید،هزینه متوسط تولیدات راپایین می آورند.مثلا شرکت کوکاکولا جنرال الکتریک و وستینگ هاوس برمنبا ی قراردادبا شرکتهای مستقل وبه ازای دریافت قسمتی از سود به شرکتها اجازه می دهند تا کالا ها یا خدمات خودرا تحت عنوان شرکت اصلی تولیدکننده وبه فروش برسانند.برخی از صاحب نظران معتقدندکه این شرکتها با سرمایه خودمی توانند موانع رشداقتصادی رادرکشورهای جهان سوم حل کنندوبا فعالیت خودشیوه های نوین مدیریت صنعتی رابه این کشورها منتقل کنند وازطریق ایجادرقابت باعث فعال ترشدن بنگاههاوشرکتهای داخلی کشورهای جهان سوم شوندوسرانجام بازدهی اقتصادی ،تنظیم بازارو رفاه رافراهم آورند.امادرمقابل بسیاری دیگراز صاحب نطران معتقدند میزان سرمایه ای ازطریق این شرکتهاواردجهان سوم میشوددرمقایسه با سرمایه ای که انها ازکشورهای جهان سوم خارج میکنند بسیارناچیزاست . انهادرمقابل سرمایه گذاری اولیه اندک ازراههای مختلفی (استفاده ازاعتبارات کشورمیزبان ) سرمایه گذاری مجدد درعملیات مالی شرکتهای تابیعه وسرانجام انتقال سودخالص ، باعث خروج مستقیم سرمایه ازکشورمیزبان میشود.
نهادهای مالی بین المللی:
برخی ازنهادهاوسازمانهای بین المللی وابسته سازمان ملل که از مهم ترین آنهامی توان به بانک جهانی وصندوق بین المللی پول اشاره کردبعدازجنگ جهانی دوم وبه منظورمدیریت امورمالی درسطح بین المللی وپیشگیری ازتکراربحران های همانندبحران مالی دهه 1930که بانوساناتشدیدنرخهای تبدیل وکاهش رقابتی ارزش پول همراه بودبه وجودآمدند. باوجودآنکه این سازمانهاشامل کشورهای متعدد جهانی است اما غلبه کشورهای قدرتمندواستعمارگران سابق درتصمیم گیریهای کلیدی آنهاکاملااشکاراست . مثلاامریکا به داشتن یک پنجم سهام صندوق بین المللی پول که درآن قدرت رای هر عضوبراساس سهمیه اش است ، نقشی تعین کننده دارد.
");
بالا
بازگشت