عبدالواحد خرم
احکام و مسایل قربانی
مرتب: عبدالواحد خرم ارسالی از دهلی جدید
قربانی یکی از سنتهای ارزشمند و دیرینه اسلامی است که ریشه در ژرفای تمام ادیان الهی دارد و قدامت این سنت بزرگ، همپای تاریخ آفرینش انسان در گستره زمین است. انسان در برهه های مختلف تاریخ برای ابراز عقیدت، ایثار، جان نثاری و سر سپردگی به پیشگاه معبود خویش خواه حق و یا باطل به اشکال گوناگون قربانی کرده است، و زمانی که اسلام به عنوان آخرین دین، از افق مکه بر بشریت تابید، سنت قربانی را از قالب های ناروا و اشکال خرافی آن بیرون نمود و آن را ویژه آفریدگار هستی قرار داد.
نخستین قربانی در تاریخ:
اولین قربانی در تاریخ بشر قربانی دو فرزند حضرت آدم علیه السلام هابیل و قابیل است که به منظور حل معضله ذات البینی شان به این کار مامور شدند و حضرت هابیل ارادتمندانه بهترین و زیبا ترین گوسفند خویش را به بارگاه الهی قربان کرد، اما قابیل قسمتی از گندم ناسره خود را به مثابه قربانی به پیشگاه معبود پیشکش نمود، و در نتیجه قربانی هابیل قبول و قربانی قابیل رد گردید. قرآن داستان آنان را این گونه به تصویر کشیده است: ( واتل علیهم نبا بنی آدم بالحق اذقربا قرباناٌ فتقبل من احد هما ولم یتقبل من الاخر...)
" و بخوان برایشان داستان – دو - فرزند آدم را به راستی، چون پیش کردند قربانی را، پس از یکی آن ها قبول و از دیگری رد گردید..."
بزرگ ترین قربانی:
بزرگ ترین قربانی را در تاریخ انسان حضرت ابراهیم بت شکن- که همانا ذبح فرزندش اسماعیل باشد – به بارگاه پروردگارش تقدیم کرد. و خداوند مهربان با ارسال فدیه یی از بهشت جان آن فرزند عزیز را نجات داد، و امروزه که در هر نقطه یی از جهان اسلام منظره زیبای ذبح حیوانات به حیث قربانی مشاهده می شود، در واقع فدیه اسماعیل است که پرداخته می شود، و هر مسلمانی با ذبح اشتر، گاو ویا گوسفندی مراتب عشق و از خود گذری خویش در راه خدا را به نمایش می نشیند.
قربانی حکمی واجب و فراگیر:
هر چند جای اصلی قربانی مکه مکرمه است و سالانه صدها هزار حاجی مسلمان در آن مکان مقدس صد ها هزار حیوان را به بارگاه خداوند شان قربانی می کنند و این عمل نیکو یکی از مناسک حج قرار گرفته است، اما از آنجایی که رحمت الهی عام و فراگیر است و برای این که سایر مسلمانانی که توانایی حج کردن ندارند، از این نعمت بزرگ محروم نشده باشند، دین مقدس اسلام حکم قربانی را عام نموده و هر مسلمانی که توان مالی داشته باشد، بایستی در روز دهم ذوالحجه پس از ادای نماز عید اضحی قربانی نماید، و کسی که با وجود داشتن استطاعت مالی از این آمر خود داری ورزد، در حقیقت از امری واجب سر پیچیده است: چنان که پیامبر فرموده است: " شخصی که با وجود وسعت – مالی – قربانی نکند، به عید گاه ما نزدیک نشود."
فضیلت قربانی:
با توجه به اهمیت و ابعاد تاریخی قربانی، این عمل پسندیده از دید گاه اسلام دارای فضیلتی بزرگ و ارزشی والا است چنان که حضرت رسول اکرم در این زمینه می فرماید: " هیچ عملی نزد خداوند در روز نحر- دهم ذوالحجه – نیکوتر از ریختن خون قربانی نیست..."
در جایی دیگر خطاب به عایشه می گوید: "ای عایشه! بر خیز و در کنار قربانی خویش ایستاده شو؛ زیرا هر قطره یی از خون آن، که به زمین بریزد، خداوند در برابر آن گناهان گذشته ترا عفو خواهد کرد.
فاطمه پرسید: آیا این مژده تنها برای ما اهل بیت است، یا برای تمام امت؟ پیغمبر (ص)فرمود: هم برای اهل بیت ما و هم برای تمام امت."
عمل مسنون برای قربانی کننده:
مولانا محمد یوسف اصلاحی یکی از دانشمندان بزرگ دنیای معاصر اسلامی در ذیل عنوان فوق می نویسد: شخصی که اراده قربانی دارد، با دیدن هلال ذوالحجه ، موی هیچ قسمتی از بدن خویش را نه بتراشد و نه کوتاه کند و ناخن های خویش را نیز نگیرد. و پس از آن که قربانی را ذبح کرد، موی و ناخن خود را اصلاح نماید.
برای کسی که توانایی قربانی ندارد، نیز بهتر است که در روز قربانی، موی و ناخن خویش را اصلاح کند و عانه – موی زیز ناف – خود را نیز بتراشد؛ چه این کار وی نزد خداوند به مثابه قربان محسوب میشود.
طوری که پیامبر در پاسخ مردی که از وی پرسید: اگر نزد من بزی باشد که آن را به قصد شیر دادن کسی برایم داده باشد، آیا آن را قربانی کنم؟ فرمود:" نه آن را قربانی نکن، بلکه در روز نحر – دهم ذوالحجه – موی خویش را اصلاح کن، ناخن هایت را بگیر و عانه ات را حلق نما، با این کار قربانی تو نزد خدا تکمیل می گردد."
سنت رسول خدا این است کسیکه قربانی می کند در آن روز روزه گیرد یعنی شب ده ذی الحجه برای سحر برخیزد وروز عید روزه اش را باگوشت تیلی قربانی افطار نماید .
حیوانات قربانی:
حیواناتیکه قربانی آن ها جایز می باشد عبارتند از :
شتر، گاو، گاومیش، بز و گوسفند.
گفتنی است که بز و گوسفند را صرف یک نفر می تواند قربانی کند اما در گاو، گاومیش و شتر هفت نفر می توانند شریک شوند، به شرطی که سهم هر یک از شرکا 1\7 حصه کامل باشد و هر یک از آنان باید نیت قربانی و عقیقه را داشته باشند، در صورت عدم تحقق این دو شرط، قربانی درست نمی باشد.
عمر حیوانات قربانی:
شتر باید پنجساله باشد. گاو و گاومیش باید دو ساله باشد. گوسفند و بز از یکساله باید کمتر نباشد. البته چوچه گوسفند شش ماهه که از لحاظ جسامت به اندازه یکساله باشد، از این حکم مستثنی است و قربان کردن آن روا می باشد.
ویژگی های حیوانات قربانی :
حیوانی که قربانی کرده می شود باید از عیوب ذیل مبرا باشد:
1- کور نباشد. 2- شاخ آن از بیخ به گونه یی نشکسته باشد که حیوان را متضرر ساخته باشد. 3- پای حیوان نباید قسمی لنگ باشد که آن را به زمین گذاشته نتواند. 4- دست، پای و سایر اعضای آن قطع نباشد. 5- خیلی لاغر نباشد.
وقت قربانی:
روز های مشخص قربانی عبارت است از: دهم، یازدهم و دوازدهم ذوالحجه و یا به سخن دیگر روزهای قربانی، روز اول، دوم و سوم عید اضحی می باشد. البته قربانی کردن در روز اول عید اضحی نسبت به دوم و سوم آن از فضیلتی ویژه برخورد می باشد.
شروط قربانی:
برای وجوب قربانی فقهای مسلمان شرایط زیر را مد نظر قرار داده اند:
- مسلمان بودن. 3- اقامت در وطن یعنی بر مسافر قربانی واجب نیست.
قربانی از سوی مردگان و اقارب :
_ از حیوان قربانی بدون ضرورت نباید استفاده شود. یعنی در سواری و باربری از آن کار گرفته نشود.
_ در وقت قربانی، فقط نیت قلبی کفایت می کند، اما خواندن دعا به زبان بهتر است.
_ تقسیم گوشت قربانی به سه حصه و سپس توزیع یک حصه آن بر فقرا و مساکین و مستحب است.
در وقت ذبح حیوان کارد و یا چاقویی که توسط آن ذبح صورت می گیرد باید تیز باشد.
_ حیوان در وقت ذبح روی به قبله خوابانده شود، و این دعا را نیز کسی که ذبح می کند باید بخواند:( اللهم تقبله منی، کما تقبلت من حبیبک محمد و خلیلک ابراهیم).
_ اگر در گاو، گاومیش و شتر چند نفر شریک باشند تنها باید گوشت را تقسیم نکنند، بلکه سر، پای، گرده، دل و جگر و سایر اعضای آن را شامل تقسیم هفت حصه مساوی نمایند.
_ اجوره قصاب و یا کسی که برای این کار استخدام می شود، نباید از گوشت و پوست قربانی اعطا گردد.
_ دادن گوشت قربانی به غیر مسلمان جایز است، اما دادن آن در بدل مزد ناروا می باشد.
_ پوست قربانی را هم می توان به فقیری داد وهم میتوان آن را فروخت و پول را صدقه داد.
_ شخصی که قربانی بروی واجب است الزاما باید قربانی کند. و کسی که قربانی بر او واجب نیست، اما با قربانی نمودن به مشکلی روبه رو نمی شود، بهتر است که قربانی کند.
مراجع:
- الفقه الاسلامی و ادلته.
- الاختیار فی الفقه.
- نورالایضاح
- فقه آسان.
بالا
بازگشت