داکتر یارمحمد
حیدرزاده
شناخت شاخص های محیط زیستی ولایت سمنگان باستان
سمنگان یکی از
ولایات کهن و تاریخی در زون « 1» در سمت شمال کشور واقع است ، حدود اربعه آن از
شمال شرق به ولایت قندوز و بغلان از غرب با ولایت بلخ از جنوب با ولایت بامیان
واز شمال با تاجکسان در ارتباط است. مساحت این ولایت 16000 کیلو متر مربع بوده
و مرکز آن شهر ایبک میباشد و از کابل 313 کیلومتر فاصل دارد.
شناخت شاخص های محیط زیستی طبیعی ولایت سمنگان :
طبیت ولایت سمنگان
دارای دشت سرسبز و دامنه های خاکی علف زار و پسته زار و از آب و هوای صاف بر
خور دار است و در ارتفاع 640 متر از سطح بحر واقع شده است.
آقلیم : آب وهوای ولایت سمنگان خشک با تابستانهای
نسبتاَ گرم ومیزان درجه حرارت آن در این فصل سال به 25 تا 30 درجه سانتی گرید
میرسد، و در فصل زمستان به منفی 5 الی 10 درجه سانتی گرید بایان میر رود.
همچنان باید گفت که میزان متوسط بارندگی های سالانه در این ولایت 300
الی 400 ملی متر تخمین شه است.
و بنابر این در در ه
صوف 42 هزار هکتار اراضی جنگل طبیعی پسته خودرو وجود دارد. در ولایت سمنگان
۲۲۲هزار
هکتار زمین های زرعتی آبی و 73 هزار هکتار زمین للمی وجود دارد.
دریا ی تاشقرغان سمنگان از منابع بزرگ زراعتی این
ولایت شمرده میشود ؛ اما علاوه بر آن ؛ آب کلی ، مغل ، و قچن دره نیز سه بند
بزرگ آب « بند آب کلی ، بند آب نخچیر و بند آب قچن دره » دارد که کاملاَ محتاج
بازسازی است.
کول رحمت یا جهل که بنام رحمت یاد می شود که در
دامنه تخت و دشت چنگیز 2000 متر طول و 500 متر عرض و در ارتفاع 3300 متر از سطح
بحر موقعیت دارد محل شگفت انگیز و سیاحتی است که تا امروز اکثر سیاحان داخلی
وخارجی از موجودیت آن آگاهی ندارند. حیوانات وحش « پلنگ برفی ، انوا آهو و
خرگوش ، خوک ، شغال , پشک کوهی وگوزن » و پرندگان در جنگلات دره صف زیستگا ه
چرا و گردش برای طمعه شکار خود دارند. ولایت سمنگان از بابت وجود ذخیره گاه
بزرگ ذغال سنگ یکی از ولایت غنی کشور به حساب می آید.
شناخت شاخص های محیط زیستی اجتماعی ولایت سمنگان :
اماکان تاریخی تخت رستم وغارهای آن مربوط به دوره بودایی است و هچنان آثاربازماند قصر شاه سمنگان « شهریار » پدر شاه دخت تهمینه همسر رستم مادرسهراب، در ناحیه زیبا خلم باستان واقع است ودراثر بزرگ حماسی وماندگارشاهنامه فردوسی بازتاب یافته است.
محیط اجتماعی سمنگان نیزمانند دیگرمناطق کشور ما نا هنجاری اجتماعی ومشکلات را دردوره سامانیان بلخ مقارن شان سلاطین غوری با اجناد عنعنوی پیشه پادووان چنگیز مغول و گورگانیان مغل هند پشت سر گذشتانده است. سرزمین زیبا شاه دخت تهمینه قهرمان پرور، زن قدرتمند باشکوه فرهنگ عامه مردم آریایی « تاجیکان» در سالهای 1227 تا 1387میلادی زیرسام پای اسب اجناد پادووان عنعنوی اولاده چنگیز خان مغول تموچین و گور کانیانی مغول هند قصر قلعه خلم در قدیم جای زندگی شاه دخت تهمینه دختر شاه سمنگان « شهریار » بود و دیگر ابدات تاریخی سمنگان مانند نهر شمال یا خندق امن شمال درجنگ اشغال از طرف اجناد پادووان مغول سخت آسسیب دید و از بین رفت و به خاک یکسان شد و چنگیز دشمن پارسی زمین دار ان را قتل عام کرد وازسرهای اهالی زمین داران سمنگان کله مناره های زیاد ساخت.
قصر مشهور امروز بنام
قصر جهان نما « قصر شاه سمنگان پدر تهمینه است » ، منطقه باستانی و تاریخ که
قدمت تاریخی آن به اسناد کشف مجسمه های سفالی آناهیتا « آردویسورآناهیتا» به
دوره های ما قبل تاریخ یا معاصرآبادانی شاهان شهر بلخ بامی آریانا یا ایریانا
مطابقت می کند.
آثار باقیمانده دگیر میراث تمدن شاهان زابلستان
هنر شبکه آبرسانی ؛ آبیاری نهر آبرسانی « خندق امنی» تاریخی شمال به دوهدف
کشیده شده بوده، ، هدف نخست که قلعه «حصار زال » قندوز را به طول 116 کیلومتر
با قلعه خلم سمنگان « حصار
شاه دخت تهمینه » وصل کرد وهدف دوم آن منطقه را
سرسبز شاداب می ساختته است.
ضمناَ باید افزود که به علت وجود همین نهر بزرگ شمال حاصلات کشاورزی جلگه های حاصلخیز تخارستان در بازار سرپوشیده سنمگان تجمع داشت که امروز بنام بازار ناحیه خلم مشهور است که همخونی اش را با بازار سرپوشیده قلعه بست ولایت هلمند مرکز لشکرگاه که تجمع حاصلات جلگه حاصلخیز هامون هیرمند زابلستان و زمین حاصلخیز تخارستان اشاره کرد که در قدیم این دو بازار سر پوشیده پیش ازاسلام وپس ازاستقرار دین اسلام در زمان شاهان سامانی و سلاطین غوریان بازار تاریخی درجغرافیای فرهنگی مذهبی میان ماوراء النهررین ، بین النهرین با تجارت مواد خام صنعت کشاورزی بسیار رونق گرفت .
باید خاطر نشانه ساخت
که وضیت زراعتی ولایت سمنگان
۹۰درصد
اهالی آن از بابت داشتن دشت ها و تپه های وسیع خاکی مصروف کشاورزی میباشند، هر
چند که دریا تاشقرغان از منابع بزرگ زراعتی این ولایت شمرده میشود ، اما به علت
نبود شبکه منظم آبراسانی زرا عت مردم در فصل تابستان به کمبود آب مواجه است.
هیمن اکنون در این عصر فناوری زمین های زراعتی
ولایت سمنگان به شیوه قدیم توسط 20 نهر سنتی و کانال و 73 چشمه و 7 کاریز و 271
حلقه چاه آبیاری می گردد. در این ولایت 299 باب مکتب لیسه ، متوسط و ابتدایه
ویک دانشگاه با داشتن سه فالکولتیه فعالیتت دارد.
در طبیعت ولایت سمنگن 349000 راس گوسفند عادی - 589000 راس گوسفند قره قل -104000 بز ویران کار طبیعت – 175000 را گاو و گومیش – 88000 رس مرکب – 50000 راس اسپ و 6000 خیل قطار شتر چرا دارند
شناخت شاخص های محیط زیستی مصنوی ولایت سمنگان :
در ولایت سمنگان هیچ
کارخانه صنعتی بشگل استندرد فعالیت ندارد اما با تاسف همین اکنون در این ولایت
در 375 نقطه استخراج غیر قانونی وخودسر معادن زغال سنگ وجودارد.
استخرج غیرقانونی خود سر زغال سنگ در این ولایت
با الودگی های زیست محیطی ارتباطی نزدیک دارد و آثرات استخراج غیر قانونی و غیر
استندرد زغال سنگ بر محیط زیست و وضعیت اقتصادی –اجتماعی مردم روستای به
میلیونها دالر به وضیعت کشاورزی منطقه ضرر می رساند.
دریا تاشقرغان از منابع بزرگ زراعتی این ولایت
شمرده میشود؛علوه بر آن آب کلی ، مغل و قچن دره نیز سه بند بزرگ آب دارد که
کاملاُ محتا ج به بازسازی میباشد اما امروز از بابت تعلل در کار بازسازی ذخیره
بند های آب وضعیت زراعت سمنگان بخاطر کمبود آب، بارکود مواجه است.
در ولایت سمنگان در حدود 42 هزار هکتار به شکل خودرو درخت پسته روییده است ، با اینکه ولایت سمنگان بیشترین جنگل پسته در سطح کشور دارد اما هنوز کارخانه آماده سازی بسته بندی یا پروسیس وجود ندارد. کار پا ک کردن و شکستن پسته و کشیده مغز صالم میوه از داخل خسته آن پسته و بادام به شیوه های سنتی و با وسایل معمولی و رنج آور انجام می شود.
البته از دید و تجربه
محیط زیستی من در صورت افزایش اراضی پستزار در تپه های خاکی وسیع در ولایت
سمنگان که وجودارد و هم این ولایت سمنکان شرایط مناسب اقلیمی ، بارندگی زیاد و
مردم تجربه نگهداری مناسب از جنگلات پسته زار را در روزگار روزمره خود دارا
اند.
و نیز از بابت جمع آوری و براداشت میوه جات ده ها
خانواده فقیر در سمنگان از راه شکستن پسته و بادام و جدا کردن مغز آن امران
معاش می کنندو عاید نسبتاُ خوبی به دست می آورند.
هموطنان این رساله اندیشه مسلکی من در مورد آینده انکشاف ولایت سمنگان باستان است اگر قابل نقد است نقد کننید به نظریات تک تک شما آگاهان قلم بدست برای انکشاف آینده این ولایت فقیر و رفع پیشگیر رویدادهای طبیعی حادث خیز آن ضرورت دارم ، خواهشمندم در پای این مضمون تبصره سومند کنید تا یک طرح جامع برای مدیریت سیلاب ها و آینده انکشاف ولایت سمنگان که حکومت توجه لازم به دست گیرد داشته باشیم و قایا قبل ازوقع این سرزمین زیبا کهندژ« قندوز » جلوگیر تام نماید.
داکتر یارمحمد « حیدر
زاده»»
داکتر علوم در بخش محیط زیست سویدن
منابع :
1-اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت
پولید 1978 کابل
2- شاسنامه افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371
کابل
3- فیض محمد کاتب سراج التواریخ دوجلد- جلد اول
کابل مطبعه حروفی دارالسلطه ، 1333
4-جمالدین حائری، زنان شاهنامه : پپژوهش ونقالی
از آذر گست تا همای ، تهران : پیوند نو 1383
5- حسین ُالهی قمشه ای . شاهنامه فردوسی .ترجمه
ناهید فرشادمهر. تهران : نشر محمد ، 1386
6- یاداشت های تحقیقاتی دوره داکتری من سالهای
1991
نوت :به داستان جنگ سام زابلی با دیوان مازندران و نیز به داستان رزم رستم زابلی و اسفندیار بلخی رجوع شود
بالا
بازگشت