yar9,elmi, ariaye

داکتر یارمحمد حیدرزاده

محیط زیست ولایت پروان

ولایت پروان یکی از ولایت مرکزی در زون« 6» مرکز است و دارای ۱۰ شهرستان که شامل ۱۳۲۳۲ قریه می شود، تشکیل گردیده است.مساحت این ولایت باستان درحدود 5715 کیلو متر مربع میباشد که مرکز این ولایت شهر چاریکار است در 65 کیلو متر ی کابل قراردارد و در ارتفاع 1300 متر از سطح دریا وا قع شده است.
محیط طبیعی آن:
طبیعت پروان خوش آب و هوا در دامان جنوبی کوه هندوکش سربه فلک کشیده واقع است.این ولایت از شمال به ولایت بغلان،ازسمت شرق به ولایت کاپیسا و پنچشیر آز جنوب ولایت کابل، از غرب به ولایت وردک و بامیان هم سرحد میباشد. این ولایت از چهار رودخانه هایی « دریا » آب میگیرد عبارت اند از پنچشیر ، سالنگ ، غوربند ، شتل و باریک آب وارد وادی سرسبز پروان می گردد.
پروان دارای اقلیم معتدل می باشد و چهار فصل بصورت جدا گانه منقسم می شود و رطوبت سلانه آن از« 250 تا 300 میلی متر » میرسد.
آب و هوا پروان در جه حرارت هوا گرم آن تا 33 تا 35 سانتی گراد و در فصل زمستان هوای سرد دارد و سرترین ماه دلو تا منفی 5 تا10 سانتی گراد پایین می شود. این ولایت در حدود 75 هزار هکتار زمین های زراعتی آبی دوفصله دارد و در تولید انواع سبزیجات میوه جات پیشقدم است.
در کوه های سالنگ اقسام جنگل از قیبل سرو، ناجو ، بلط و گز و در کوه خواجه سیاران درختان ارغوان برزیبایی به منطقه افزوده است.
تپه های گل غندی در شمال چاریکار مرکز ولایت طبیعت زیبایی وصف ناپذیری را به طبیعت سبز این منطقه می بخشید و درختان ارغوان سبز چشم هر بیننده ای به خود خیره می سارزد.

این تپه در فصل بها مملو از گل های ارغوان رنگ می شود .این تپه مکان پررفت و آمدن عاشقان برای تفریح دوست داران طبیعت است.

درختان انبوه ارغوان در حومه شهر چاریکار در دامنه های خواجه سیاران را جنگلی ساخته است که آب هوای معتدلی را برای شهر چاریکار و منطقه رقم زده اند. دره سالنگ، دره غوربند، دره ترکمن وسرخ و پارسا به همراه دشت سرسبز شمالی از نقاط دارای طبیعت زیبا در این ولایت هستند.
طبیعیت زیبا پروان پناه گاه و یا مسیر مهاجر ت انواع پرندگان چون مرغابی ، گنجشک ، فخته ، کبک ، چوچلی ، بوندنه ، کل مرغ به دلیل موقیعیت مناسب طبعی وسعت کافی ، جایگاه مناسبی برای حیات وحش است. این ولایت سردسیر است تونع آب و هوایی آن در فصول سال باعث پوشش گیاهی متنوع در این ولایت به وجود آورده است و هم بارندگی نسبتاً زیاد و پوشش گیاهی خوب در دره ها و دامنه کوه ها ی آن جایگاه مناسب برای انواع گیاهان به شمار می آید.

بنا بر این در کوه های مرتفع وبلند سالنگ ،غوربند ولایت پروان حیوانات وحش مانند پلنگ ، خرگوش، روبا ، گرگ ، آهوی بز کوهی وانواع پرندگان « مانند کبک آوازخوان و کبک دری » زیست می کنند. در قسمت شکار اکثریت مردم ولایت پروان نقش پر رنگی داشته و دارند و سرو صدا های را بین دوست داران محط زیست دراین ولایت باستان برای منع شکار حیات وحش بخصوص پرندگان بلند کرده اند. اما دربخش های از ولایت شکارپرندهگان ادامه دارد که حفاظت از حیات وحش و چلوگیری از شکار وصید بی رویه پرنده گان در نهایت حفظ محیط زیست در کشور ما تلقی می گردد. پرندگان در حقیقت نقش حرارت سنج زیست محیطی را برای ما و طبیعت ایفا می کنند. سلامت شادابی وتحرک پرندگان درفضای آبی آسمان ها تا حد زیادی بیانگر سلامت و تمیزی آب و هوا، کیفیت زمین های حاصل خیز و فروان شدن منابع طبعی ات. بنأ پرندگان در انتشار دانه میوه ها، گرده افشانی، حشره خواری و نقش های فروانی در طبعیت دارند.

معادن مرمر در سالنگ و معادن سنگ گرومیت در کوصافی ، معادن زغال سنگ سیاگر معادن مس در دره ترکمن سرخ پارسا، معدن طلا جرخشک در این ولایت وجود دارد.

منبع:
. گنجینه پنهان افغانستان از موزیم ملی کابل ، جغرافیای ملی ، نوشته فردریک هیبرت واشینگتین 2008
. اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل
.شاسنامه افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371 کابل .

در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، . «Parwan Province». مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا.

. بازبینی‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۴

محیط اجتماعی ولایت پروان :

پروان پایتخت تابستانی امپراتوری کوشانی با مودیت چندین رودخانه از نگاه آب وهوای در تمام سرزمین آریانا بی نظیر می باشد و شهر های بگرام و گاپیسا در دو سوی در یا خروشان پنچشیر مهد تمدن کوشانی میباشد. سکونت انسان ها اولیه در ولایت پروان ومناطق اطراف کوه هندوکش را در برمی گردد.

پروان باستان به دوران های ما قبل تاریخ به داشن طبیت سبزو پرآب ، این منطقه جنوب هندوکش در درازی تاریخ سبب قرارگرفتن این ولایت در مسیر راه ابریشم ازاهمیت فوق العاده برخور دار بوده است و شهر های بگرام و کاپیسا دردوسوی دریا پنچشیر مهد تمدن مهد تمدن کوشانی میباشد.

بگرام « یا باغ رام » شهر باستانی این ولایت دارای زمین های حاصلخیز و تاکستان های و سیع از قدیم بوده بگرام باستان به عنوان پایتخت مرکز تابستانی پادشاه کوشانی بنام کنشکا , پشاور پیتخت زمستانی او بین سالهای 123و 153 میلادی سلطنت داشت بگرام اعلان کرد. جعرافیای جیو پلتیک پروان همیشه سنگر عقبگاه مطمین سرزین کهن کابلستان بوده است.

به گزارش میر غلام محمد غبار نویسنده« افغانستان درمسیر تاریخ »، سبب شده چنگیز برای نخستین بار مزه تلخ شکست را از دست مردم شجاع آریاییان اصیلی درمنطقه به اسم پل متک مواجهی شده است. بابطلیموس اسکندر در سال 327 میلادی به جنوب هندوکش حمله نمود دچار مقاومت شدید مردم در بگرام گردید و زخمی شد.

دردامن کابلستان « بگرام کهن »اماکن تاریخی مانند شهر سلطنتی کهنه که امروز به برج عبدالله شهرت دارد یکی ازاماکن دیگر تاریخی مهد تمدن کوشانیان است. استوپا های دوره بودایی توب دره منار کچری: این منار طی دو هزار سال در عصر کوشانیان ساخته شده و استوانه ای ۲۰ متر ارتفاع داشته که کاروانهایی را را هنمایی می کرد که از شمال و جنوب وادی کابل عبور می کردند. در بنا منا چکری از صنعت سنگ تراشی گلدار استفاده شده بود. منار چکری دراثراصابت راکت در مارچ ۱۹۹۸۰ فرو ریخت.علاوه بر این تعداد زیادی آتشکده (مربوط به سال‌های ۱۲ تا ۱۶۰ میلادی) نیز در این ولایت وجود دارد.

پروان باستان در درازای تاریخ شروع از عصر داریوش بزرگ رونق شکوفایی دربخش زرا عت و باغداری داشته و دارد که ولایت باستان پروان با هجوم اجناد برای چندین باره بربادی ویرانی نهرها و کاریزها حتی تبدیل طبیعت شاداب آن به زمین سوخته را پشت سرگذشتانده است. از جمله مکان های تاریخی دگر این ولایت کاخ جبل السراج در سال 1907 میلادی در زمان سلطنت امیر حبیب الله خان تعیمر شده است که بنام سراج الامصار نیز از آن یاد می شد. این کاخ در زمان جنگ ها شدیدآ متضرر شد ، اما تا کنون اعمار نشده است.

ولایت پروان دارای 10 ولسوالی « شهرستان» میباشد ، عبارت اند از : سیدخیل ، جبل سراج، سالنگ، شنواری، غوربند, شیخ علی، سرخ پارسا بگرام و کوه صافی است.
ضمنا باید خاطر نشان کرد که : در این ولایت نواحی های غوربند وسالنگ ، سرخ پارسا ، شنواری و شیخ علی کوهستانی است واکثریت مردم آن شغل کشاورزی « زراعت و باغداری وچاروا داری » دارند، بنا بر کمی زمین کشت و شرایط خراب آب و هو ا سرد سیر نواحی مذکور حادثه خیز طبیعی ، پیداوار طبیعی شان بسیار اند ک است و هزاران خا نواده بی سرپنا در این نواحی کوهستانی و جودارد و از نظر اقتصادی بسیار فقیر می باشند.
مناطق اطراف شهرچار یکار و دیگر نواحی آن درتولیدات سبزیجات و تاک داری پیشقدم بوده و تولیدات آنها نه تنها برای مصرف محلی بلکه برای صدور به بازار کابل و پاکستان فرستاده می شود.
یکی از جاذبه های تماشایی این ولایت تپه درختان ارغوان بنام گل غندی و زادگاه اصلی درخچه ها ارغوان درمنطقه است و تجلیل ازادب ورسومی که درایام بهار از شکوفه گل ارغوان بر گزار می شود.
درختان انبوه ارغوان در حومه شهرچاریکار در دامنه های خواجه سیاران را جنگلی ساخته است که آب هوای معتدلی را برای منطقه رقم زده و همه ساله میله ارغوان در تپه گل غندی در غرب شهر جاریکار برگزار میگردد و از هفته اول ماه حمل آغاز شده و تا پنج هفته یا بیشتر آز آن دوام می کند. اما این طبیعت زیبا حادثه خیز در چند سال اخیر هر سال با آمدن کوچی ها با همرای هزاران گله چارپا یان از آن سوی مرز دیورند بدون هیچ نوع مشکل چراگاه های مردم بومی ولایت پروان را به تهدید مواجه ساخته اند.

ميدان هوايى بزرگ کشور که اکنون به عنوان پايگاه نظامى نيروهاى امريکايى استفاده می‌شود، نيز در ولسوالى بگرام اين ولايت موقعيت دارد.
در ولایت پروان در مجموع 410 مکتب وجود دارد که از جمله 125 لیسه تا صنف 12 و یک انستیتوت تحصیلات عالی دولتی بخش های تعلیم و تربیه ، زراعت ، اقتصاد ، ژور ناالیزم و حقوق فعالیت دارد.
چاروا داری ولایت پروان : 70 هزار راس گوسفند عادی ، 76 هزار راس بز ، 61 هزار راس گاو گاومیش ، 19 هزار راس مرکب و 29 هزار راس اسپ.

ولایت پروان ، علاوه بر نزدیکی به کابل و صنعتی بودن ، به دلیل قرار گرفتن در مسیر کاروانهای تجاری و آب و هوای مطلوب، در میان ولایات کشور ما اهمیت فوق العاده ای دارد. راه اصلی کابل – با 13 ولایت از این ولایت باستانی می گذرد.

فابریکه تولید سمنت جبل السراج :62 سال « 1957» قدامت تاریخی داشته باظرفیت 100 تن معادل 2000 خریط سمنت 50 کیلوگرام در شبانه روز ساخته شده است و این فابریکه دارای تشکیل منظورشده به تعداد 242 نفر اعم از کارمندان و کارگران بود و مدت 20 سال است که فعالیت تولید دوام دار ندارد.

در ولایت پروان ۱۶۶ کا رگاه نساجی محلی تولیدات رخت کتان و پارچه های کرباس و۶۲ کارگاه شمشیر وقمه سازی و چاقوسازی برای شاخه بری شاخ« شاخ بری یکی ازعملیات مهم باغبانی از قدیم میراث آریاییان است» وجوداشته که چاقوی ، شمشیر و قمه قبضه ای رخت کتان چاریکار از عصر ساسانیان تا کنون در کشور معروف است و چهار کارگاه کشمش پاک کنی محلی نیز از قدیم فعالیت می کرد.

. گنجینه پنهان افغانستان از موزیم ملی کابل ، جغرافیای ملی ، نوشته فردریک هیبرت واشینگتین 2008 -
. اتلس افغانستان اداره و کار تو گرافی جیو کارت پولید 1978 کابل -
.شاسنامه افغانستان بصیر احمد دولت آبادی 1371 کابل -

در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، . «Parwan Province». مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا.-

. بازبینی‌شده در ۲۰ مه ۲۰۱۴

تارنمای جغرافیای ملی، گنجینهٔ پنهان افغانستان از موزیم ملی، کابل

محیط مصنوعی ولایت پروان

ولایت پروان ، علاوه بر نزدیکی به پایتخت و صنعتی بودن آن از قدیم ، به دلیل قرار گرفتن در مسیر کاروانهای تجاری راه ابریشام و آب و هوای مطلوب ، در میان ولایات افغانستان اهمیت فوق العاده‌ای دارد. راه اصلی تجارت گاه کابل ، کابلستان به شمال هندوکش ماهء النهراز قدیم از راه « کوتل خاواک و کوتل شبر » می گذرد.

بنابر بگرام یکی از منا طق تاریخی دیگر این ولایت است که پایتخت دوم کابل شاهان امپراتوری کوشانی ها بود که آثار 16 آتشکده کنیشکای کبیر شاه مقتدر کوشانی ها « 120 تا 170 میلادی » هنوز هم در این جغرافیا وجودارد. ناگفته نماند که ساختمانهای عصر کوشانی ، ساسانی غوری نیز در این ولایت موجوداست .
ولایت پروان در بین ولایات مرکزی درجه دوم ولایت میباشد که دارای یک بند برق آبی دو تور بینه که آب بند توسط کانال از دریا سالنگ انتقال می یابد و فابریکه سمنت از تولیدات مهم اقتصادی آنست، فعالیت دارد.
تونل ساتنگ به طول 2700 متر راه اتصال شمال افغانستان به جنوب آن وصل می کند. این تونل در کوه سالنگ در ارتفاع 3950 متر ازسطح دریا توسط انجینران شوروی سابق و افغانی در سال 1957 میلادی در مدت شش سال ساخته شده است.
سیتم آبیاری کانال پروان از سال 1968 الی 1976 که به کمک کشور چین ساخته شده و این کانال از دریای پنجشیر در ساحه گلبها ر سرچشمه گرفته است.
این کانال 24 کیلومتر طول دارد ؛ و بیش از 24 هزار هکتار زمین را تا مناطق قره باغ آبیاری می کند. کانال یاد شده نارسیده به چاریکار به دو شاخه تقسیم میشود و در این محل بند برق ساخت شده که مقدار برق برای شهر چاریکار تولید می کنند.
بالای در یا قمچاق دره غوربند یک بند برق آبی برای مردم آن عمار گرده است. علاوه بر آن مراث پیشرفت علوم آبیاری از قبیل جوی ها ، نهرهای عنعنوی و کاریز ها سیتم آبیاری محیط سبز بصورت اساسی از زمان های هخامنشیان ، ساسانیان ، سامانیان وغوری در این ولایت مدیریت می گردد از قبیل 34 کاریز و 120 جوی نهر سنتی که بین مردم از آن دوران به نیکی یاد می شود.

جوی چارکار، جوی خواجه و جوی ماهیگیر قبلا آبگیر این جوی ها از دیا غوربند آب می گرفت و باساخت کانال آبیاری پروان این جوی ها از شاخه شرقی کانال آبیاری پروان آب میگیرند.
بنابر این پداروار طبیعی نواحی اطراف شهر چاریکار خوب است و فعالیت چهار فابریکه کشمش پاکی از فرآورد تاکداری از تولیدات مهم اقتصادی این ولایت محسوب می شود.
آب وهوای ولایت پروان ازبابت کوتل های برف گیر یخچالی دره آرزو ، دره سالنگ و دره شبر برای تربیه پرورش تاکستان انگور مساعد می باشد که این ولایت یکی از جا ی مطلوب و مناسب در کشور برای تربیه و پرورش انگور است.
خرید و فروش انگور این ولایت را به ولایات شما ل ، کابل ، خوست ، جلاآباد واز طریق کابل به هندستان و پاکستان صادر کرده است.
باید خاطرنشان ساخت که متاسفانه دراین چند سال اخیر انتقال خوشه های انگور برای فروش در خریط های

پلاستیکی سربسته از نگاه صحی جایگاه مناسب نیست و باید خوشه های انگور با بسته بندی متننوع و باکیفیت عالی برای فروش به شرایط بازار مطمین راسانیده شود.

آینده انکشاف ولایت پروان دررشد وانکشاف زراعت است:
شرایط اقلیم آب و هوای مناطق پروان در طی قرون برای رشد و انکشاف زراعت ؛ باغداری و بخصوص تربیه و پرورش انگور خیلی مساعد بوده و می باشد.
1- در جغرافیای ولایت پروان دشت وسیع برای انکشاف زرعت و باغداری در بگرام فراهم ساخته است ، یگانه منابع آبیاری این دشت پهناور را که شاداب وطرواوت بخشد وبا ادامه مدرن ساختن پروژه کانال آبرسانی پروان در این منطقه است و همچنان با آغاز پروژ های تغییر اقلیم به زیبای های طبیعت شمالی می افزاید.
2- ایجاد پروژه ها تعییر اقلیم با ساخت وساز آبیاری دراین مناطق امن شمالی باید درطی ۱۸سال شروع می شد و کوچاندن مردم مناطق آسیب پذیر و حادثه خیز سالنگ و نواحی دره های غوربند به دشت وسیع بگرام علاوه بر اینکه باعث ایجاد شغل و کار را به مردم فراهم میشد وهم کشور ما صاحب یک لقمه نان خواهند شد و هم مردم از زندگی سخت و مشقت در روستا و ده حات خلاص می کردد اما با تاسف که رهبران نا کام و حسود و تنگ نظر به مردم این ولایت خدمت نظر نکردند.
3- شهر چاریکار یا چاره- کار به سبب موجود بازارمرکزی به این نام از قدیم مسمی شده است بنا؛ راه اندازی به ایجاد کار خانه های صنایع غذایی « انواع ترشیجات ، شربت ، مرباجات ، آب میوه و روب » را ایجاب می کند ، بخاطریکه شمالی مناطق حاصلخیر انگور بوده و با انگو و کشمش ارتباط ناگستتنی دارد.
4 ارغوان گیاه بومی سرزمین کابلستان است و در تپه های خواجه سیاران چاریکار رشد خود روی آن شهود است ارغوان در خاک های آهکی پرقوت بهتر رشد نمو می کند و در برابر خشکی مقاوم است وبه تابش مستقیم نور آفتاب نیاز دارد. برای گسترش این درخت با تخم آن در ماه بهار در هوای آزاد می کارند. درخت ارعون را از راه پیوند و قلمه زدن نیز انبوه و زیاد می کنند.
ارغوان درختی است که هر جا که آب کم و خاک نامطلوب است سبز شده و محیط زیست ما را حیات مبخشده است. ناگفته نماند که درختان وعلفزارهای سبزش وشب های پرستار این دیار ، زیبایی اش را دل انگیز و طربناک پروان باستان را از ولکد مال کوچی ها بدون هیچ نوع مشکل مما نعت چراگاه های مردم بومی ولایت پروان را به تهدید مواجه ساخته اند جلوگیری کردد.

داکتر یارمحمد «حیدر زاده »
داکتتر علوم در بخش محیط زیست

بالا

بازگشت