پروفیسور شرعی جوزجانی
نگاهی بر کتاب وزین و بزرگ
«امیر تیمور و فرانسه»
تالیف دو دانشمند شهیر فرانسه و اوزبیکستان: پروفیسور لیوسین کیرین و اکادمیسین اکمل سعیدوف
معرفی مختصر مولفان کتاب
لیوسین کیرین:
پروفیسور لیوسین کیرین در سال 1920 در شهر ستراسبورگ فرانسه زاده شد. ساحۀ اساسی تخصص او زمین شناسی - بیوشیمی بوده از سال 1941 تا 1946 در دانشگاه مشهور پاستیر فرانسه به حیث ستاژیر و اسیستانت کار کرده و از سال 1951 دوکتوردر دانشگاه پاریس بود.
ل. کیرین سالهای متمادی به صفت متخصص و مشاور در ادارۀ پروگرام انکشافی ملل متحد و کمکهای تخنیکی فرانسه به صفت متخصص و مشاوردر کشورهای مختلف آسیا، افریقا و امریکای لاتین کارکرده است.
در سال 1961 برای اولین بار در جریان پروژۀ آماده سازی اراضی «میرزا چول» به اوزبیکستان سفر کرده و این سفر نقطۀعطفی درحیات اوبوده است زیرا از همان سال تمام زندگی خود راوقف آموزش تاریخ تیمور و تاریخ سلالۀ او میسازد.
پروفیسور لوسین کیرین عضو «اتحادیۀ شرقشناسی» فرانسه و رئیس «اتحادیۀ آموزش تاریخ و هنر تیموریان و «انجمن روابط فرهنگی فرانسه - اوزبیک» و محرر «مجلۀ تیموریان» است که از طرف انجمن نشرمیشود.
لیوسین کیرین بعد از مطالعۀ دقیق آثار مورخان شرق و غرب چون شرف الدین علی یزدی، ابن عربشاه، رویی کونزالیس کلاویخو و دیگران، در باره تیمور و گردآوری اسناد و مدارک تاریخی موجود درآرشیفها و موزیمها آنهارا نقادانه به اسلوب مقایسوی مورد ارزیابی خالصانه قرار داده و در نتیجه به نوشتن زندگینامۀ امیر تیمور وترسیم سیمای او موفق شده است.
ل. کیرین درجریان نوشتن آثار خود چندین بار به سمرقند پایتخت امیرتیمورسفرکرده و با دانشمندان اوزبیکستان ملاقات داشته است. در نتیجۀ مساعی پیگیر کیرین منابع و معلومات علمی نو بدست آمده
درکتابهای او سیمای امیر تیمور آنچنانکه نقاشان اروپایی تصورمیکرده اند در نمایشگاه بین المللی که به مناسبت 660 مین سالگرد تیمور درپاریس برگزار شده بود، نمایش داده شد. در جملۀ آنها فوتوهای مجسمۀ طلایی تیمور در اروپا که مفقود شده یکجا با نقوش و خریطه های تاریخی نی در معرض نمایش قرار گرفت.
پروفیسور ل. کیرین مولف چندین کتاب در بارۀ تیمور و روابط دپلوماتیک او با اروپا میباشد. ازآن جمله کتاب « تیمور لان یا سلطنت صاحبقران» که در سال 1978 نشرشده و بعدا در در فرانسه و سویدن چند بار دیگر به طبع رسیده است.
علاوه بر اینها لیوسین کیرین نمایشنامه یی هم بنام «امیر تیمور»در شش پرده تالیف کرده است.
پروفیسورکیرین تحقیقات 35 سالۀ خود را درعبارات ذیل خلاصه میکند: «اگر در یک طرف تیمور سختگیر قرار داشته باشد، در جانب دوم تیمور حامی اهل دانش و هنر قرار دارد؛
«اگر در یک طرف تیمور فاتح شهرها قرار داشته باشد، در سوی دیگر تیمور برپا کنندۀ آبده ها، مدرسه ها، احداث کنندۀ نهرها و برپا کنندۀ باغها قرار دارد. هنوز هم این شخصیت مرکب چون معمایی در برابر مورخان قرار دارد».
اکمل سعیدوف
اکادمیسین اکمل سعیوف:
دوکتور علوم پروفیسور اکمل سعیدوف در ماه اکتوبر سال 1958 در قریۀ زنگی آتای ولایت تاشکینت متولد شده، پس از ختم فاکولتۀ حقوق دانشگاه دولتی تاشکینت، تحصیلات خود را در اسپیرانتوری انستیتوت دولت و حقوق درجنب اکادمی علوم اتحاد شوروی ادامه داد و در سال 1984 کاندید داکتری علوم و در سال 1990 دپلوم داکتری علوم موفق شد.
سعیدوف از سال 1985 در پستهای زیر کار کرد:
عضو ارشد، مدیر سکتور و بعدا رئیس انستیتوت فلسفه و حقوق، سکرتر علمی بخشهای فلسفه، اقتصاد و حقوق رئیس اکادمی علوم اوزبیکستان، رئیس سازمان جوانان اوزبیکستان، دیرکتر انستیتوت پرابلمهای جهانی در جنب ریاست جمهوری اوزبیکستان و سپس به حیث رئیس انستیتوت دولتی حقوق تاشکینت.
سعیدوف در سال 1994 – 1996به صفت نخستین سفیر کبیر و وزیر مختار اوزبیکستان مستقل و در عین زمان به صفت نمایندهٔ دایمی اوزبیکستان در یونسکو تعیین گردید. او در امر برگزاری 660 مین سالگرد امیر تیمور در کاخ مجلل یونسکو به مقیاس بین المللی موفقیت چشمگیر بدست آورد. فعلا او به صفت رئیس «مرکز ملی حقوق انسان در جمهوری اوزبیکستان» ایفای وظیفه میکند.
علاوه بر اینها سعیدوف به حیث دیرکتر مرکز «فکراجتماعی» کار کرده و یکجا با اجرای وظایف اصلی در انستیتوت دولتی حقوق تاشکینت، در اکادمی وزارت امور داخله، در دانشگاه دولتی اقتصادیات تاشکینت، در انستیتوت شرقشناسی دولت و دانشگاه اسلامی تاشکینت از مضامین حقوق بین الملل و حقوق مقایسوی، حقوق اسلام به تدریس اشتغال داشته است.
سعیدوف از 3 دوره بدینسو به صفت نمایندهٔ منتخب مردم در پارلمان اوزبیکستان خدمت میکند.
اکادمیسین سعیدوف عضو خارجی جمعیت حقوقدانان فرانسه،عضو انجمن حقوشناسان منطقهٔ آسیا و اوقیانوس آرام و نیز عضو انجمن حقوق بین الدول روسیه بوده، با بسا موسسات علمی بین المللی همکاری دارد.
اکادمیسین سعیدوف در نوشتن تیزس داکتری با عنوان «جایگاه معیارهای شریعت در نظام حقوقی افغانستان» به حیث رهبر و در نوشتن تیزس داکتری علوم زیر عنوان «نقش فقهای آسیای میانه در تکامل حقوق اسلام و مذهب حنفی» به صفت مشاور علمی بامن مساعدت کرده اند.
سعیدوف به صفت یک حقوقشناس ورزیده در عرصه های حقوقی مولف بیش از 20کتاب درسی وممد درسی و بیش از 30 مقالۀ علمی میباشد. ما کتابهای «شرق و حقوق انسان» و «تمدن شرق:انسان وحقوق» را به اشتراک هم نوشته ایم. از کتابهای مهم دیگر او همین کتاب «امیرتیمور و فرانسه» به اشتراک لیوسین کیرین ، «عطار نامه»، «زنگی آته»، گویته، دانته، و...میباشد.
کتاب امیر تیمور و فرانسه
در درازنای بیش از 680 سالی که از درگذشت امیر تیمور مشهور به «امیر تیمور صاحبقران» میگذرد، زندگی و شخصیت اعجاب انگیز او در مرکز توجه برجسته ترین مؤرخان، دانشمندان و شاعران شرق و غرب قرار داشته، نزدیک به یک هزار اثر در السنۀ شرقی و بیش از 500 اثر به زبانهای غربی در بارۀ او نوشته شده است. بگفتۀ یکی از محققان غرب اگر درمورد پژوهش زندگی شخصیتهای دیگر جهان، قلت منابع مشکل ساز باشد، در مورد امیر تیمور کثرت منابع نویسنده را دچار مشکل میسازد..
باور نکردنی است، از قرن 16 تا قرن 20 علاوه بر کتب تحقیقی در بیان احوال و آثار تیمور، بیش از 60 اثر هنری ازقبیل اوپرا، درامه، نمایشنامه، داستان، منظومه از طرف برجسته ترین ادیبان و موزیسینهای اروپایی در بارۀ او نوشته شده و یک تعداد زیاد آنها در تیاترها به معرض نمایش قرار گرفته است. در میان این اثرها اوپرای «امیر تیمور» اثر گیورگی فردریش هندل(1686 -1759)کمپوزیتور شهیر آلمان و انگلیس از شهرت زیادی برخوردار بوده، هندل آنرا بر اساس لیبرتوی(داستان اوپرا) که توسط فرانچیکا هایم بزبان ایتالوی تالیف گردیده بود، در سه پرده نوشته و برای اولین بار به تاریخ 31 اکتوبر سال 1724 در تالار تیاتر سلطنتی انگلستان در لندن نمایش داده شده است.
علاقمندی اروپائیان بخصوص دانشمندان و تیمورشناسان فرانسه نسبت به امیر تیمور تا سرحدی است که در دوران حاکمیت شوراها که صحبت در بارۀ امیر تیمور گناه نابخشودنی دانسته میشد، در 22 مارچ سال 1987 «انجمن شناسایی تاریخ و فرهنگ تیموریان و علایق فرهنگی فرانسه و او زبیک» در پاریس به تشبث لیوسین کیرین و خانم فرید ریکو تاسیس گردید و از سال 1989 به نشر بولیتن خود بنام « تیموریان» آغاز کرد.
مناسبات دوستانه میان فرانسه و اوزبیکستان سابقه ای بس طولانی داشته، ازتبادل مکتوبها میان امیر تیمور و پادشاه فرانسه در قرن 14 آغازمیگردد. یکی از شخصیتهای علمی فرانسه تیمور شناس مشهور پروفیسور لیوسین کیرین در زمینۀ تحکیم این دوستی فعالیتهای علمی زیادی انجام داده است که یکی از مظاهر آن اشتراک در تالیف این کتاب میباشد.
کتاب قطورو گرانبهای «امیر تیمور و فرانسه» که توسط دو دانشمند شناخته شدۀ فرانسه و اوزبیکستان - پروفیسور لیوسین کیرین و اکادمیسین اکمل سعیدوف تألیف گردیده و از طرف نشریات «عدالت» در حجم 559 صحیفه با قطع 28 در 21.5 سانتی در کاغذ اعلای فلمی به مناسبت 680مین سالگرد امیر تیمور صاحبقران در سال 2016 ازنشر برآمد، بزودی مورد توجه مراکز علمی و علاقمندان قرار گرفت.
دو صفحۀ داخل پشتی کتاب با سه تصویر بزرگ رنگه ای که از دیوارهای موزیم دولتی تیموریان در تاشکینت گرفته شده تزیین یافته، در لوحۀ کلانی که ساحۀ وسیع دیوار غربی منزل اول را فراگرفته، تیمور بر فراز مصطبه نشسته با اراکین دولت مشغول گفت وگو است، پروازفرشته ها و مرغ هما بر فراز کاخ و تلالؤ ستاره گان بخت وسعادت در آسمان روشن جلب توجه میکند.
در وسط سالون لوحۀ مرمرین نفیسی با پایه های بلند که مصحف عثمان را بر آن میگذاشتند به نظر میرسد. در سمت راست، تصویر علیشیرنوایی با یکی از شهزادگان تیموری و در سمت چپ چند تن از مطربان مصروف نواختن و سرودن استند.
بعد ازمتن پیام رئیس جمهور سابق اسلام کریموف به زبانهای اوزبیکی و فرانسوی در صفحۀ 6 و7 کتاب، عکس جملات زیبای« العدل اساس الملک و شعار الملوک» یعنی (عدالت اساس دولت و شعارفرمانروایان است) که در پیشتاق قصر بزرگ «آق سرای - کاخ سفید) تیمور در شهر سبز به خط زیبای ثلث عربی نوشته شده دقت خواننده را به خود میکشاند.
صفحۀ 8 باعکس رنگۀ گنبذ عظیم خیلی بزرگ و زیبای مسجد جامع بی بی خانم (سرای ملک خانم) در سمرقند آرایش یافته است.
معلوم است که بی بی خانم همسر زیبا، مشاور خردمند، جسور و سیوگلی امیر تیمور بود که درغیاب او خزانۀ دولت را در اختیار داشت و بعضا در جنگها با تیمور همراهی میکرد.
از صفحۀ 9 تا صفحۀ 14 مقدمه ای که اکادمیسین ا. سعیدوف تحت عنوان «امیر تیمور و درسهایی ازتایخ» جا داده شده است.
مؤلف مقدمه ضمن مکث بر ضرورت آموزش تاریخ زندگی و کارنامه های تیمور و تیموریان، جوانب اساسی تاریخی نتایجی را که ازین آموزش بدست می آید، در 11 ماده - پاراگراف نشان میدهد و میگوید آموزش تاریخ تیمور و سلالۀ او این نتیجه را بدست میدهد که هر دولت مستقل باید ایدئولوژی ملی خود را داشته باشد. بدون آن تکامل دولت ملی به معنی کامل آن امکان پذیر نیست. خلاصۀ فقرات مذکور چنین است:
1 - امیر تیمور 600 سده پیش از امروز به دوران اسارت 150 ساله خاتمه داده دولت ملی مستقل اوزبیکان را برپا کرده، وحدت کشور ومناطق دیگر راتأمین نموده نظام دولت بزرگ متمرکز را به مقیاس جهانی بوجود آورد؛
2 - تامین امنیت ورفاه و صلح در کشور خود را وظیفه اساسی خود دانسته و با تامین قانونیت در امور دولتی به موفقیتهای بزرگ درین ساحه دست یافت؛
3 - به منظور ترویج و انکشاف صنایع و پیشه های گوناگون و پیشرفت تجارت داخلی و خارجی امکانات و شرایط ضروری را فراهم آورد؛
4 - تیمور برای انکشاف علم و فن و رونق فرهنگ و هنر زمینه های مناسب به وجود آورده و رنسانس شرق را پیریزی کرد؛
5 - به صفت یک سپهسالار ورزیده نیروی دفاعی کشور را استحکام بخشیده، اردوی خود را با سلاحهای جدید مجهز ساخت؛
6 - پیوسته از حال و احوال مردمانی که در قلمرو او حیات بسر میبردند مطلع بوده، با کنترول نمودن نمایندگان دولت، در مواقع لازم با مردم ملاقات داشت؛
7 - رهبران حکومت را بر اساس لیاقت و کفایت تعیین کرده و قانون شکنان را قطع نظرازین که که هست مورد مجازات قرار داد؛
8 - پرابلمهای دولت را از طریق کینگاش (شورا) حل و فصل میکرد و پیوسته دانشمندان مشهور را به صفت مشاورین در اطراف خود نگهمیداشت؛
9 - د ولت وجامعه رابر اساس قوانین شریعت و قوانین عرف و عادت و توزوکها اداره میکرد؛
10 - در اداره و انکشاف جامعه، حقوق تمام اصناف و طبقات رابه دقت رعایت مینمود؛
11- تیمور با در نظرداشت شرایط دور خود در تطبیق سیاست خارجی مملکت، مصالح کشور را در نظرداشته و با اقدامات مدبرانۀ خود اعتبار دولت را به مقیاس جهانی افزایش داده است.
از همین جهت تاکید میشود که آموزش تاریخ و آشنایی با شخصیت تیمور مخصوصا برای نسل جوان ازاهمیت بزرگی برخوردار میباشد.
او یادآورمیشود، از چاپ کتاب مختصری که یکجا با لیوسین کیرین به نام «امیر تیمور و فرانسه» نوشته بودند، 20 سال تمام می گذرد و ضمن توضیح اینکه طی این مدت به مقیاس جهانی در مورد تیمور اثرهای جدید زیادی نوشته شده و یادگارهای قابل توجهی پیدا شده، به ضرورت تکمیل و نشر کتاب مذکور اشاره میکند و لیست مضامین و مقالاتی را که خود او و لیوسین کیرین نوشته اند در پاورقی قید میکند و میگوید که بادر نظرداشت این ضرورت تصمیم گرفتیم تا کتاب مذکور را طوری بازنگری و تکمیل کنیم که افکار و نظریات با صلاحیتترین تیمورشناسان شرق وغرب درآن انعکاس بیابد و اسناد تاریخی مهم موجود در موزیمها و کتابخانه ها باتصاویر شان جای خود را بیابد. در این نشرکتاب سعی به عمل آمده تا نه فقط در ارتباط به فرانسه، بلکه به مقیاس تمام اروپا تاریخ تیمور و تیموریان مورد تحلیل و ارزیابی قراربگیرد.
در مقدمه تذکر داده میشود که به تشبث لیوسین کیرین و در نتیجۀ سعی و حرکت خانم فریدریکو بوپیرنیو پریس در پاریس بولیتن (نشریه) «تیموریان» در حال نشر شدن است. این نشریه که در سال 1988 اساسگذاری شده به موسسی «انجمن بررسی تاریخ و هنر تیموریان و روابط فرهنگی فرانسه - اوزبیک» انتشار می یابد. مقصد اساسی انجمن وبولیتن مذکور تبلیغ و معرفی تاریخ و فرهنگ هنر تیموریان در آسیای میانه و هندوستان میباشد. درین ساحه موفقیتهای زیادی بدست آمده است.
مولفان کتاب اکمل سعیدوف و لیوسین کیرین پیرامون زندگی، نظریات حقوقی، فعالیتهای نظامی و سیاسی، سطح دانش، ذوق استتیک تیمور، همچنان علاقمندی او به عمرانات، سعی و حرکت او در راه تأمین قانونیت و عدالت، اساسگذاری نهضت شرق و نقش سلالۀ او درتکامل و ادامۀ این نهضت و آثا فرهنگی بزرگی که آنها از خود بجا گذاشته اند، در 14 عنوان بزرگ (باب) و بیش از 50 عنوان فرعی (فصل) با استناد بر منابع مهم و مستندی که مورخین شرق و غرب تا اوایل قرن 21 نوشته اند، معلومات میدهند.
در کتاب کارنامه های تیمور در عرصۀ سیاست و استفاده از مشاوره در اخذ تصامیم دولتی و تطبیق یکسان قانون مورد بررسی قرارداده شده، بدین مناسبت این سخن جان کیری سکرتر دولت امریکا ذکر میشود: «ما میگوییم که تشکیلات ملل متحد 70 سال قبل ازامروز در نیو یورک تشکیل شده است. نخیر، اصلا این حادثه صدها سال قبل ازین در سمرقند روی داده بود».
درکتاب زیر عنوان «اوردین امیر تیمور» که در 26 اپریل سال 1996 ازطرف رئیس جمهور وقت اوزبیکستان تأسیس گردیده بود، با ذکر اشخاص و شهرهایی که مستحق آن شده اند معلومات داده میشود.
در یک فصل کتاب پیرامون یگانه موزیم تاریخی در رابطه به این سلاله در جهان که به نام «موزیم دولتی تیموریان» یادمیشود، معلومات داده میشود. در بنای نفیس و شکوهمند موزیم که در سه طبقه در خیابان امیر تیمور به اسلوب معماری اوزبیکی اعمار گردیده و آثار تاریخی گرانبهای مربوط به دورۀ تیموریان در آن نگهداری میشود، معلومات دقیق ارائه میگردد. تصویرهای مربوط به زندگی تیمور و سلالۀ او توسط نقاشان ورزیده بر روی دیوارها ولوحه ها ترسیم شده است. درموزیم نقشه های دولت وسیع تیمور، آبده هایی که بجا گذاشته، نسبنامه و تکتیکهای جنگی او دیدنی است.
مجلهٔ«صاحبقران یولدوزی» (ستارهٔ صاحبقران) که به همکاری فوند بین المللی امیر تیمور و انجمن نویسندگان اوزبیکستان در سال 2010 در ولایت قشقه دریا تأسیس گردیده علاوه بر نشر مقالات علمی تحقیقی در رابطه به تاریخ تیمور و تیموریان، مطالب گوناگون ادبی و هنری نیز نشرمیکند.
در بابی که به بر رسی فن تیمورشناسی در اوزبیکستان اختصاص داده شده ویک فصل مربوط به آن آثاریکه محققان اوزبیک در زمینۀ احوال وآثار تیمور نوشته اند به بررسی گرفته شده، در بارۀ کتابهای تاریخی مهمی که درین ساحه ترجمه شده چون ظفرنامه شرف الدین علی یزدی، عجایب المقدور فی تاریخ تیمور از ابن عربشاه و دهها کتاب و رساله هایی که اززبانهای دیگر به اوزبیکی ترجمه شده با معرفی کتب مذکور معلومات داده میشود.
ضمن بحث پیرامون تیمورشناسی در اوزبیکستان گفته میشود که در زمان حاکمیت شوروی ممکن نبود حقایق مربوط به تیمور را در مطبوعات نوشت، چونکه به شخصیت و کارنامه های تیمور بر اساس ایدئولوژی کمونیستی از عقب عینک سیاه می نگریستند.
اولین کسیکه جرئت به خرج داد و در سالهای 1968 - 1969 پردۀ سیاه را از برابر سیمای تابناک تیمور برداشت دانشمند جسور اکادمیسین ابراهیم مومنوف بود. او طی مقاله ای که در مجلۀ «فن وتورموش»(زندگی ودانش) ارگان نشرات علمی اکادمی علوم اوزبیکستان چاپ شد و بعدا به شکل رساله ای با نام «نقش امیر تیمور در تاریخ آسیای میانه»نشر گردید، نقشی را که تیمور درجهت تأسیس دولت مستقل متمرکز در ماوراؤالنهر و سرکوب طبقۀ اشراف ضد تمرکز دولت ایفاکرد، واقعبینانه ارزیابی کرده نوشت: البته تیمور هم مانند سایر جهانگشایان در فتوحات زیاده رویهایی داشته، اما برخلاف دیگران در ترمیم خرابیهای واقع شده مساعی فراوان به خرج داده ومخصوصا سلالۀ او دهها برابر آن خرابیها عمرانات و آثار فرهنگی از خود بجا گذاشته اند. ابراهیم مومنوف تأکید نمود که اگر جنبه های منفی کارنامه های تیمور را با کارهای مثبت او در دو پلۀ ترازو نهاده محاسبه کنیم، پلۀ منفی به آسمان خواهد رفت و پلۀ مثبت بر زمین خواهد ماند.
این ارزیابی واقعبینانۀ ابراهیموف خشم ایدئولوگهای شوروی و مخالفان منطقوی تیمور را بر انگیخت، آنها بایک صدا نویسنده رابه ایدآل سازی تیمور متهم کردند و حملات خودرا بروی از مسکو تا آسیای میانه دوام دادند.
درین باب کوشش میشود با استفاده از قضاوتهای علمی و بیطرفانۀ دانشمندان اروپایی شخصیت تیمور ازپردۀ ابهام کشیده شود. از جملۀ کسانی که درین عرصه خدمات بی شایبه کرده اند لیوسین کیرین است که قسمت اعظم فعالیتهای علمی خود راوقف تیمور شناسی کرده و به عنوان تقدیر ازین خدمات او در مراسم 660مین سالگرد امیر تیمور که از طرف یونسکوو سر دایرکتر آن ایرینه باکووا درکاخ شکوهمند این سازمان جهانی به اشتراک دولت اوزبیکستان دایر شده بود و رئیس جمهورفرانسه ژان شیراک هم در آن حضورداشت، مدال «شهرت» از طرف رئیس جمهور اوزبیکستان به وی تفویض گردید.
در بخش چهارم کتاب دپلوماسی امیر تیمور و اروپا با اتکا بر منابع تاریخی موجود در شرق وغرب و اسناد کتبی موجود در موزیمها مورد ارزیابی قرار میگیرد به خصوص فعالیت ها و نوشته های سفیر سیار مسیحی تیمور مشهور به اسقف سلطانیه در اروپا مورد مداقه قرار داده میشود.
اسقف سلطانیه که نام کامل او «فرنسیسکو، فرانسیس کوسیدور ای وان - ایوان ) میباشد، پیشوای دینی مسیحیان شهر سلطانیه و اسقف کلیسای آن شهر بود، بعد از فتح شهر مذکور در جملۀ اسیران نزد تیمور آورده میشود. تیمور که دانشمندان و هنرمندان و پیشوایان ادیان و مذاهب دیگر را نمیکشت، اورا به قبول دین اسلام دعوت میکند، اما اسقف دعوت اورا رد نموده با سخنان تحقیر آمیز اورا مورد اهانت قرار میدهد. تیمور که اشخاص دلیر و جسور را دوست داشت، گستاخی اورا مورد عفو قرارداده، میگوید. خوشحالم که با انسان شجاعی مانند تو روبرو میشوم. تو میتوانی با حفظ دین خود همکار من باشی. من به صداقت تو باور دارم و میخواهم ترا به صفت سفیر خود نزد شاهان غرب بفرستم. اسقف قبول میکند و چندی بعد در سال 1402 به حیث سفیر سیار امیرتیمور نامه های او را به پادشاهان فرانسه وانگلستان میبرد.
اثر مشهور ایوان به نام «خاطراتی ازامیر تیمور و کاخ او»که به قلم خودش نوشته شده در بین بیش از 500 اثری که در زبانهای اروپایی و نزدیک به 1000 اثری که به زبانهای شرقی در بارۀ تیمور نوشته شده جایگاه خاص خود را دارد.
ازین اثر ایوان دو نسخه به زبان فرانسوی وجود دارد که در کتابخانۀ ملی فرانسه در فوند زبان فرانسوی نگهداری میشود. اثر دارای 23 صفحه بوده در اطراف وقایع مربوط از زمان تخت نشینی تیمور تا ماه اگوست سال 1402 معلومات میدهد. لیوسین کیرین این اثر را با توضیحاتی که برآن افزوده بزبان فرانسوی نشر کرده است. این توضیحات دارای اهمیت ویژه ای میباشد.
از صفحۀ 389 تا 406 کتاب ترجمۀ اوزبیکی خاطرات اسقف با تعلیق و تحشیۀ ل. کیرین جا داده ده است.
بعد ازآن کتاب ل. کیرین به نام «سلطنت تیمورخان» مورد ارزیابی قرار گرفته، از ص 407 تا ص 420 مهمترین مطالب موثق ومستند آن اقتباس میگردد.
کیرین در کتاب خود چنین ارزیابی میکند که اگر امیر بزرگ به «اردوی زرین» خاتمه نمیداد، روسها صد سال دیگر هم استقلال خود را انتظار میکشیدند».
400 سال بعد ازین وقایع هنگامی که سیاح فرانسوی پی. ای اویوک در سرزمین مغلستان مصروف گشت و گذار بوده ، در جملۀ سرودهای مغلها این سرود را در بارۀ تیمور شنیده است:
« ظفرهایی که تیمور بدست آورده
ما را هیچ آرام نمیگذارد
ما را هیچ آرام نمیگذارد
ای تیمور الاهی!
روانت چه وقت دوباره زنده میشود؟
بیا، هرچه زودتر بیا!
ما مشتاقانه در راه تو منتظریم،
ای تیمور!
باب هفتم که قسمت اساسی کتاب را تشکیل میدهد، امیر تیمور و فرانسه نام دارد و عبارت از 8 فصل میباشد.
باب هشتم که در حقیقت ادامه باب هفتم میباشد نیز متشکل 6 فصل بوده و عبارت از پژوهشها پیرامون آثاری است که دانشمندان فرانسوی در باره تیمور و تیموریان نوشته اند.
باب دهم که به فعالیتهای علمی و ایجادی لیوسین کیرین اختصاص یافته، 7 فصل را دربر میگیرد.
در باب «دپلوماسی امیر تیمور و اروپا» زیر عنوان «مناسبات دپلوماتیک در دور امیر تیمور و تیموریان» معلومات مفصل ومستند داده میشود. عکس نامه هایی که تیمور به شاهان اروپا فرستاده ونیز تصویر هایی از تیمور که هنرمندان برخی از کشورها مانند هند، فرانسه و جرمنی بنابه تصور خود کشیده اند. داده میشود. تصاویر برخی از شاهان اروپا یی نیز توجه را جلب میکند. درین بخش پیرامون فعالیتهای نظامی تیمور، مناسبات دپلوماتیک او با رهبران ممالک مفتوحه و سلاطین غرب با اتکا بر منابع دانشمندان شرق و غرب روشنی کافی انداخته میشود. ازان جمله اند هارلد لامب از امریکا، رینی گروسه از فرانسه، لویی متیو لنگلی از فرانسه.
درفصل مربوط به ادبیات اروپا ارزیابی ادیبان و شاعران اروپا در بارهٔ تیمور مورد ارزیابی قرار میگیرد وما برخی از جملات آنها را ذکر میکنیم:
به اعتراف هیلدا هوک کیم ادیبه انگلیس آثارعلمی، ادبی و هنری که در دوران رهبری امیر تیمور آفریده شده، چندین عصر قبل ازین ذخیرۀ علمی اروپا را تأمین کرد.
جورج بارون شاعر معروف انگلیس مینویسد:« ... با آنکه ناپلیون فعالیتهای خود را مانند امیر تیمور آغاز کرد، اما افسوس که مانند بایزید آنرا خاتمه داد».
شاعر بنام روس ایوان بونون
شاعر مشهور ارجنتاین جورج لوئیز بورگس
کریستوفرمارلو کتاب «تیمور خان بزرگ»درسال 1605 نشر لندن
وینسن فورنیو شرقشناس فرانسوی: «در شناسایی مسایل مربوط به دورامیر تیمور، تمدن، ادبیات و موسیقی غرب جایگاه خاصی را احرازمیکند، این دور یکی از جوانب شگفت انگیز جهان را تشکیل میدهد».
همچنان سخنانی از شاعر روس به نام ایوان بونون و شاعر مشهور ارجنتاین جورج لوئیز بورگس.
دانشمندان فرانسه که در دوران نزدیک به 300 سال به دانش شرقشناسی جهان سهمی بزرگ داشته اند و در قضاوت و استنتاجهای های خود از سیاست و مفکوره آزاد بوده اند، در بارۀ سلطنت امیرتیمور و سلالۀ او که در ساحات وسیعی گسترش داشت، بر رسی های همه جانبه به عمل آورده و آثار بزرگی آفریده اند.
شرقشناسی فرانسه در قدم اول به ترجمۀ منابع شرقی نوشته شده در بارۀ تیموراهتمام به خرج داده و ترجمۀ آنهارا در مرکزتوجه قرار داده است. از جمله کارهای بزرگی که درین ساحه انجام یافته از ترجمۀ «ظفرنامه»شرف الدین علی یزدی، «عجایب المقدور..» ابن عربشاه، «تاریخ مغل - تاتار» ابوالغازی بهادرخان، «قران السعدین و مجمع البحرین»عبدالرزاق سمرقندی،«سیاحتنامۀ ابن بطوطه»، « زیج کورگانی»میرزا اولغ بیک، «ظفرنامۀ» نظام الدین شامی و اثرهای حافظ ابرو به زبان فرانسویباید نام برد.
شرقشناسان مشهور فرانسه چون ابراهام کونستانتین، سیلستر، لال بیللو و دیگران طی اثرهای ارزشمندی که تالیف کرده اند، در عرصهٔ تیمور شناسی خدمات ارزنده و ماندگاری انجام داده اند.
به طور خلاصه میتوان گفت: کتاب ارزشمند «امیر تیمور و فرانسه» که اساسا به شناخت تیمور این اعجوبهٔ دوران و خدمات فراموش ناشدنی او و سلاله اش در عرصهٔ دانش و فرهنگ جهانی ایفا کرده اند و نیز به آموزش اصول دولتمداری، اساسات دپلوماسی و تکتیکهای جنگی او اختصاص دارد، با استفادهٔ وسیع از تمام منابع مهم شرقی و غربی به نحو واقعبینانه تألیف گردیده است. تصاویر تاریخی، عکس کتب و اسناد تاریخی موجود در کتابخانه ها و موزیم های جهان به ارزش علمی آن می افزاید. در حقیقت میتوان این کتاب را انسیکلو پیدی تیمور نامید که تمام سوالات خوانندگان را در زمینه پاسخ میدهد.
عکسهای مربوط به مقاله گرفته شده از کتاب:
مولفان کتاب لیوسین کیرین و اکمل سعیدوف
تابلوی بزرگی که روی دیوار غربی موزیم دولتی تیموریان در تاشکینت نقاشی شده است.
گوشه ای از مسجد عظیم بی بی خانم در سمرقند
بی بی خانم (سرای ملک خانم) همسر زیبا، مدبر و سیوگلی امیر تیمور که بعضا درسفرها معیت او را میداشت ودر غیاب او خزانۀ دولت در اختیارش قرارداشت.
فریدریش هندل موزیسین مشهورآلمان و انگلیس نویسندۀ اوپرای «امیر تیمور»که بار اول در سال 1724 در تیاتر سلطنتی لندن نمایش داده شد.
بالا
بازگشت