چرخش جدید طرح کمربند و جاده در جنوب آسیا؟
آلیسون اونیل نویسنده و پژوهشگر مرکز بررسی مطالعات امنیتی جورج تاون است. نویسنده در مطلب تحلیلی حاضر به بررسیِ چرخشی نوین در جریانِ پیشبردِ طرح کمربند و جاده پرداخته، چنین اذعان می کند که با دلسردی، دودلی و پا پس کشیدن بعضی از کشورهای دخیل در این پروژه، همچون برخی کشورهای اروپایی و یا کشورهایی چون مالزی و سنگاپور، جمهوری خلق چین نیز برای جایگزین ساختن کشورهایی دیگر در این روند، نگاه خود را به سمت سایر مناطق به ویژه کشورهای جنوب آسیا معطوف ساخته است. به باور نویسنده، گرچه منطقه جنوب آسیا با بی ثباتی، مشکلات امنیتی، مسائل مالی، کمبود زیر ساخت ها و یا چالش هایی از این دست برای چین مواجه بوده و هست، اما به نظر می رسد پکن همچنان ادامۀ فعالیت در این منطقه را حتی با وجود تغییر و تحولاتِ آن دنبال خواهد کرد؛ چراکه وجود ذخایر غنی لیتیوم و مس، قرابت جغرافیایی با افغانستان و یا کریدور اقتصادی چین-پاکستان، برای چین فاکتورهایی غیرقابل چشم پوشی و حیاتی محسوب می شوند. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.
پاییزِ سال ۲۰۲۳ دهمین سالگرد ابتکار عمل موسوم به “کمربند و جاده” بود؛ طرحی که برای نخستین بار از سوی رئیس جمهور چین، شی جین پینگ و در کشور قزاستان اعلام شد. ابتکار عمل کمربند و جاده در برگیرندۀ مجموعه ای از پروژه های زیربنایی نظیر بنادر، نیروگاه ها و خطوط ریلی می باشد که مسیرهای دریایی و زمینی در سراسر اوراسیا را تقویت و حمایت می کند. همچنین می توان گفت این طرح ادامه و بسط دهندۀ “رویایِ چین” از سوی شی جین پینگ است، رویایی که رئیس جمهور چین با دنبال کردنِ آن درصددِ اتصال جمهوری خلق چین به جهان و در اختیار گرفتنِ عرصه ای از بازارهای آسیای جنوبی گرفته تا اروپا می باشد. باید اشاره داشت که ابتکارِ عملِ شی جین پینگ، جدای از آنکه چندان هم فاقدِ جاه طلبی یا زیاده خواهی خاصِ خود نیست، اما در طی سال ها همواره با موانع متعددی مواجه بوده است، مشکلات مالی یا مسائلی مرتبط با تامین بودجه، خطرات امنیتی و یا تردید و دودلی هایی از سوی کشورهایی که در ابتدای امر طرح کمربند و جاده را امضا کرده، اما نهایتا از توافق های خود پاپس کشیدند. با تمامی این اوصاف باید گفت، مجمع برگزار شدۀ کمربند و جاده در ماه اکتبر، همچنان حاکی از علاقه و تمایلِ مستمرِ بیش از ۱۳۰ کشورِ شرکت کننده در این نشست نسبت به پروژۀ کمربند و جاده بوده است. وب سایت رسمی این مجمع، با تبلیغ و ترویجِ مجمعِ مذکور در اذهان عمومی به عنوان نشستی بین المللی، استدلال دارد که “ابتکار عملِ کمربند و جاده، روحِ صلح و همکاری، گشایش، پذیرندگی و جامعیت، آموزش متقابل و همچنین سود متقابل را احیا ساخته، به آن طراوت و تازگی بخشیده است.”
به هرروی می توان گفت، با وجود لفاظی های فاتحانۀ جمهوری خلق چین، به نظر می رسد که تعداد رهبران جهان برای شرکت در مجمع کمربند و جاده، از سال ۲۰۱۹ کاهش یافته و این تعداد از ۳۶ کشور به ۲۰ کشور سیر نزولی داشته است. چنانچه در همین راستا می توان اشاره کرد که به عنوان نمونه، چندین کشورِ مهمِ عضو در این طرح همچون اسپانیا، یونان، سنگاپور و مالزی که در سال ۲۰۱۹ در این مجمع حضور داشتند، امسال در مجمع کمربند و جاده شرکت نکرد و ظاهرا خود را از ابتکار عمل کمربند و جاده کنار کشیده اند. اما جالب آنکه، رهبر سریلانکا، رانیل ویکرمسینگه -که بندر هامبانتوتا کشورش اغلب به عنوان نمونه ای از “دیپلماسی تله بدهی” یاد می شود- در مجمع کمربند و جاده حضور یافت. بدین ترتیب می توان گفت، از آنجایی که ظاهرا اروپا از پروژۀ کمربند و جاده دور شده و به نوعی از این روند خود را کنار می کشد، جمهوری خلق چین توجه خود را به سایر مناطق به ویژه کشورهای جنوب آسیا به عنوان جایگزینی برای دیگر مناطق و کشورها، معطوف می سازد.
طرح کمربند و جاده در حوزه افپاک (افغانستان و پاکستان): تداوم و تغییر
گرچه جنوب آسیا، به عنوان منطقه ای محسوب می شود که به لحاظ امنیت و تجارت به طور نزدیکی با جمهوری خلق چین گره خورد و در ارتباط است، اما این منطقه مشکلات و دشواری های قابل توجهی را نیز از طرح کمربند و جاده به منصه ظهور می گذارد. در همین راستا می توان گفت، کشور پاکستان، که از کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) بهره مند و به آن مفتخر است، نقش مهمی در پروژۀ کمربند و جاده ایفا می کند. جمهوری خلق چین و پاکستان شراکتی چند دهه ای را با یکدیگر حفظ کرده اند که شامل همه جنبه های کشورداری، از توسعه هسته ای گرفته تا روابط تجاری تاریخی می شود. با این وجود نگرانی های امنیتی در پاکستان متحمل خطری مداوم برای سرمایه گذاری چین در آن کشور است. چنانچه در نوامبر گذشته، شورشیان در گوادر، بلوچستان -محل شورشی جاری که پیشتر نیز سرمایه گذاری های چینی را هدف قرار داده بود-، ۱۴ سرباز دولتی را کشتند. گوادر، تاج گوهرِ گرانبهای کریدور اقتصادی چین-پاکستان است؛ شایان ذکر است که بندر گوادر، علیرغم تأخیرهای عمده در تأمین مالی و بی ثباتی مداوم در سراسر بلوچستان. به عنوان «دبیِ آتی» شناخته می شود.
ضمن آنکه در همین راستا، دو حمله انتحاری به مساجد در جنوب غربی پاکستان در اواخر سپتامبر بیش از ۵۰ کشته برجای گذاشت. می توان گفت، در حالی که این حملات مستقیما منافع چین در این کشور را هدف قرار نداده است؛ اما حملاتی از این دست حاکی از افزایش بی ثباتی بوده که می تواند برای کریدور اقتصادی چین-پاکستان مشکل آفرین شود، زیراکه برخی از حملات انتحاری سابق، (مانند بمب گذاری سال ۲۰۲۲ در موسسه کنفوسیوس کراچی) سرمایه گذاری های چینی را درگیر و گرفتار کرده است.
روندهای سالانه منعکس کننده افزایشی مشابه از جریان بی ثباتی است: چنانچه بنابر گزارش پرتال تروریسم جنوب آسیا در سال ۲۰۲۳، ۱۲۰۲ مورد مرگ و میرِ ناشی از تروریسم، در مقایسه با ۹۷۱ در سال ۲۰۲۲ و ۶۶۴ در سال ۲۰۲۱ وجود داشته است. تعداد کل حملات انتحاری نیز افزایش یافته و از ۱۳ مورد در سال ۲۰۲۲ به ۲۹ مورد در سال جاری رسیده است. در همین حین، تعداد کل حوادث مرتبط با تروریسم از سال ۲۰۱۹ به طور پیوسته در حال افزایش بوده و از ۲۸۴ مورد در سال ۲۰۱۹ به ۷۴۷ مورد در سال جاری افزایش یافته است.
در همین راستا، تمایل و علاقمندی چین به افغانستان همچنان رو به فزونی است. درحالی که طالبان درگیر تلاش و تقلا برای توسعه اقتصاد افغانستان و ارائه خدمات اساسی است، آنها بر حمایتِ سرمایه گذاران و بازیگرانِ قدرتمندی تکیه کرده اند که وضعیتِ منحوس و منفورِ حکومت این گروه بر افغانستان را نادیده گرفته یا از آن چشم پوشی می کنند. قابل ذکر است، جمهوری خلق چین -که نیازمند تضمینی جهت عدم اقدام به عنوان پایگاهی برای تروریسم از سوی طالبان می باشد-، به ذخایر معدنی افغانستان علاقه مند شده است. بدین ترتیب می توان گفت این وضعیت فرصتی را برای طالبان فراهم می آورد؛ چنانکه گفته می شود این گروه قصد دارد تیمی فنی را برای بحث در مورد سرمایه گذاری های بالقوه به جمهوری خلق چین بفرستد.
به هرروی باید گفت که علیرغم لفاظی های جاه طلبانه و شعارهای بلندپروازانۀ جمهوری خلق چین، پروژۀ کمربند و جاده در دهه گذشته با موانع مالی و لجستیکی متعددی مواجه بوده است. پیشبرد و توسعه ظاهری کریدور اقتصادی چین-پاکستان و سرمایه گذاری ها در افغانستان، لزوما نباید تحلیلگران غربی را نگران و هراسان سازد. با وجود ذخایر غنی لیتیوم و مس و قرابت جغرافیایی افغانستان، پکن به دلیل خطرات امنیتی در انجام سرمایه گذاری های قابل توجه در افغانستان مردد است. درصورتی که حمله سال گذشته به هتل چینی کابل، سیگنال و شاخصی از امنیت سرمایه گذاری های آتی جمهوری خلق چین در افغانستان باشد، امکان آن وجود دارد سال ها طول بکشد تا چین سرمایه گذاری های قابل توجهی در آنجا انجام دهد. ضمن آنکه می توان گفت؛ چالش های لجستیکی متعدد افغانستان، از جمله کمبود جاده های امن، برای کشورهایی که درپیِ سرمایه گذاری هایی مطمئن در آنجا بوده، و حتی برای دولت هایی که مستقیماً در مرز هستند، یک چالش است. به هرروی، اگرچه طالبان «جهت دسترسی مستقیم به چین، به بحث و بررسی با پکن در مورد طرح های ساخت جاده از طریق دهلیز واخان، نوار باریک و کوهستانی در شمال افغانستان ادامه خواهند داد،» اما این ابتکارعمل می تواند هزینه زیادی در برداشته، و تحقق آن سال ها طول بکشد.
چشم انداز طرح کمربند و جاده
چشم انداز و نگرشی کلی در رابطه با طرح کمربند و جاده در وب سایت رسمی مجمع کمربند و جاده[۱] نهفته است، چراکه این وب سایت اشکال و قالب های جدیدی را که این طرح به خود خواهد گرفت – تجارت، بازرگانی، و توسعه دیجیتال در مقابل زیرساخت های فیزیکی – را تشریح می نماید. این وب سایت به این مسئله اشاره دارد که هدفِ جدیدِ پروژه کمربند و جاده، “تعمیق اصلاحات در زمینه هایی از جمله شرکت های دولتی، اقتصاد دیجیتال، مالکیت معنوی، و تدارکات دولتی” علاوه بر پروژه های زیرساختی پیشنهادی است. در حالی که پروژه های زیرساختی و زیربنایی مواردی مهم و چشمگیر هستند و به جمهوری خلق چین دسترسی فیزیکی به کشورهای شریک خود – در قالب بنادر و راه آهن – بدهد؛ باید اشاره کرد که این دست پروژه ها غالبا به زمان زیادی برای توسعه نیاز داشته و در برابر حملات و نوسانات جغرافیایی آسیب پذیر می مانند.
در نهایت می توان گفت مشارکت متمادیِ جمهوری خلق چین در پاکستان نشان می دهد که پروژه های زیربنایی پکن هیچ گاه به طور کامل رها نمی شوند، اما ممکن است به اولویت های بعدی برای سرمایه گذاری های غیرفیزیکی در آسیای جنوبی تبدیل شوند. از آنجایی که جمهوری خلق چین توجه خود را به اهداف جغرافیایی جدید معطوف می کند، تحلیلگران باید به جنبه هایی از طرح کمربند و جاده که از مرزهای جغرافیایی فراتر می روند نیز، توجهی برابر و یکسان داشته باشند.
منبع: https://georgetownsecuritystudiesreview.org
[۱] the Belt and Road Forum’s (BRF)
افپاکافغانستان امنیت تداوم تروریسم تغییرتمایل جاه طلبی جنوب آسیاچرخش چین ذخایر معدنی سرمایه گذاری طالبان کریدور اقتصادی چین-پاکستان کمربند و جاده گروه های شورشی لیتیوم مس ناامنی
بالا
بازگشت