تجارت ماین وبازی با سرنوشت بشریت

 

لطف الله راشد

 

ماین یا دشمن پنهان بشریت از سال هاست که درافغانستان و جهان هزاران تن قربانی می گیرد .

این پدیده در بسیاری از کشور های بعد از جنگ به عنوان بزرگ ترین دشمن در کمین بوده و مرتباً قربانی می گیرد .

در بیشتر موارد این دشمن پنهان حتی سال ها بعد از جابه جایی  شکار خود را دریافته و از بین می برد. به عنوان یکی از مهم ترین جنگ افزار مدافعه یی هم کنون نیز در کشورهای عمده ی جهان تولید می شود و برای دیگر ممالک که درگیر جنگ و یا هم خواهان نیرومند تر شدن قابلیت های جنگی خود اند فرستاده می شود.

اما ماین چه وقت  به میان آمد و نخستین استفاده کننده های این پدیده کدام کشورهای جهان بودند ؟

برپایه ی بعضی اسناد تاریخی ماین نخستین بار در روم باستان ساخته شد  سربازان رومی بر سرراه دشمنان خود حفره های کوچکی به اندازه ی یک کف پا ایجاد می کردند و درون این حفره ها را از میخ تیز پر می کردند و بعداً این حفره ها را می پوشاندند تا افراد دشمن درآن  گیرمانده و ازمیدان  نبرد خارج شوند .

 ژوک لیانگ از پادشاهی  سلسله ی (شو ) در چین در قرن سوم میلادی شکل پیشرفته تر ماین را که قابلیت انفجار داشت عرضه نمود و گفته می شود این پدیده همگام با جنگ ها و درگیری های ملت ها  و حکمروایی های مختلف در جهان برای دفاع و محدود نمودن حرکت دشمن بکار گرفته شده است.

در سال 1573 میلادی یک مهندس نظامی آلمانی ماین نیرومندی را که قدرت انفجار سنگین داشت اختراع نمود این ماین در میدان رزم دستاورد چشم گیری را برای کاربران آن داشت و به همین دلیل تا اواخر قرن 19 از ماین که  موسوم به ( فلادر ماین ) است استفاده می شد.

ماین هایی که حاوی گاز سمی بوده و درکنار تخریب، زهرانتشار می داد درسال 1862 توسط بریتانیایی ها ساخته شد و این جنگ افزار نیز تا دهه ی 80 میلادی توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته میشد و ماین هسته یی که نیرومند ترین جنگ افزار در نوع خود است در حال حاضر در اختیار ارتش های بریتانیا و امریکا قرار دارد .

قابلیت این جنگ افزار بیشتر در میدان های نبرد جنگ اول جهانی بین سال های 1914 الی 1918  به آزمایش گرفته شد و از آن زمان تا حال کشور های بیشماری در صدد تولید و انتشاراین دشمن پنهان برای افراد بشر اند .

در حال حاضر 150 شرکت تولیدی در اروپا مشغول تولید و فروش ماین اند که 5 شرکت عمده آن آلمانی و 2 شرکت دیگر آن فرانسوی است که همگام با تکنالوژی مدرن طرح های مختلف و جالبی از ماین را ارئه می کنند

ماین به عنوان سلاح دفاعی و محافظتی  جای مهم ترین جنگ افزار برای ارتش های کشورهای مختلف را گرفته  تاحدی که هم اکنون نزدیک به 300 هزار ماین در ارتشهای کشورهای مختلف موجود است وهر روز به تولید آن افزوده می شود . میراث این پدیده که ملیون ها تن معیوب و صدها هزار کشته  در جهان بود، سرانجام سبب شد تا جهانیان راهکاری را برای منع استفاده از این پدیده دریابند .

معاهده ی منع استفاده و تولید ماین ضد پرسونل  در1997 در شهر اوتاوا کانادا میان 140 کشور تولید کننده و مصرف کننده ی آن به امضا رسید که به اساس آن تاده سال تمامی کشورهای تولید کننده و استفاده کننده از ماین از این حرکت دست بکشند  و اما هنوزهم 40 کشورعمده ی تولید کننده ی ماین این موافقتنامه را تایید نکرده اند .

اما این جنگ افزار چه وقت وارد افغانستان شد؟ بررسی ها نشان می دهد که ارتش افغانستان قبل از کودتای هفت ثور 1357 داری چند شکل محدود ماین بود. آقای عبدالرزاق صخره یک افسر بازنشته ی ارتش سابق افغانستان می گوید که در انبار مهمات جنگی درعهد حاکمیت سردار محمد داود خان در ولایت بلخ دو شکل واقعی  ماین را دیده  بود و اما پیش از آن سربازان افغان درمیدان های تعلیم  برای آموختن و آشنایی با ماین تنها با تصاویر این سلاح آشنا می شدند . گفته می شود این پدیده درست بعد از آنکه افغانستان مورد تجاوز اتحاد شوروی وقت قرار گرفت در بخش های وسیعی از این کشور گسترش یافت .  شرق وجنوب شرق  افغانستان نخستین مناطقی بود که برخی از ساحات آن به کشتزار ماین مبدل گردید و بعداً این وضعیت به طرف غرب و از آنجا به تمام افغانستان گسترش یافت.

ماین های ضد نفر وماین ضد وسایط که مشهور به ماین ضد تانک است و ماین های خوشه یی یا کلستر از ماین هایی است که در این سرزمین بکار گرفته شده است. این جنگ افزار پنهان در سه نوع اما با ده ها شکل در افغانستان دیده شده و در کنار این که تاحال صدها هزار قربانی و معیوب  گرفته هنوز هم به عنوان دشمن هزاران فرد دیگر در این کشور در کمین است.

شهاب حکیمی ریس موسسه ی ام دی سی ، یکی از موسسات ماین پاکی در افغانستان می گوید که هنوز هم این کشور به کشتزار وسیع ماین مبدل شده است. وی می گوید که بعد از سقوط حاکمیت سردار محمد داود درافغانستان  ماین های ایتالیایی، ایرانی، مصری، هندی،  چینایی، روسی وپاکستانی به شکل وسیع هم از سوی دولت و هم از سوی مجاهدین در افغانستان استفاده شده است و به همین دلیل در آن زمان آمار قربانیان ماین در کشور ماهانه 300 تا  500 نفر می رسید اما این رقم در حال حاضر بین 60 تا90 تن را در بر می گیرد  که 30 درصد قربانیان آن راکودکان تشکیل میدهند.

گفته میشود درحال حاضر نیز ماین در بسیاری از مناطق افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد. کشورهای شامل در ائتلاف جهانی ضد تروریزم که تاهنوز به شکل رسمی معاهده ی اوتاوا را امضا نکرده اند در استفاده از ماین در افغانستان دست باز دارند اما تاهنوز شواهدی در دست نیست که بتواند ثابت کند که  سربازان این کشورها در افغانستان از ماین استفاده نموده اند. رژیم طالبان نیز در زمان حاکمیت خود در افغانستان ظاهراً استفاده از ماین را حرام اعلام نمودند اما شواهد نشان می دهد که آنان در زمان حاکمیت خود بین سال های 1996 _ 2000 از این جنگ افزار درمناطق شمال کشور به خصوص در شمال کابل استفاده کرده اند و هم  اکنون نیز در مناطق جنوبی و جنوب غربی کشور از آن به پیمانه ی وسیعی استفاده می کنند .

کار گذاری ماین درکنار جاده عمده ترین شیوه ی استفاده از این جنگ افزار است که طی یک سال اخیر استفاده از آن توسط شورشیان  بیشتر از هر وقت دیگر بوده است این پدیده در حال حاضر روزانه شمار زیادی کشته وزخمی از خود بجا می گذارد. درسال های اخیر ایران همسایه غربی افغانستان متهم به صدور ماین به افغانستان بوده است گفته می شود در زمان جنگ هایی که میان طالبان مخالفان آنان تعداد بی شمار ماین های ایرانی به کشور  وارد شده و این روند در سالهای اخیر که طالبان با جامعه ی جهانی در افغانستان مشغول نبرد اند نیز جریان دارد اما این بار ماین های ایرانی نه برخلاف طالبان بلکه  برای حمایت از طالبان و شکار سربازان افغان و خارجی در کشور از سوی شورشیان استفاده می شود.  

هرچند سازمان ملل متحد اعلام نموده که در سال 2008 میلادی نزدیک به هشتاد و دو هزار ماین ضد نفر در افغانستان خنثی شده است اما با آنهم در این کشورده ها هزار حلقه ماین خنثی ناشده وجود دارد که روزانه 2 تا 3 نفر قربانی می گیرد.

آقای حکیمی میگوید که در حال حاضر نزدیک به 583 ملیون کیلومتر مربع در افغانستان از ماین پاکسازی نشده است و خلاف انتظار که گفته شده بود افغانستان تاسال 2013 عاری از ماین خواهد بود این مهمان ناخوانده  شاید تا سال های طولانی  در سرزمین افغانستان باقی خواهد ماند .

حیدر رضا ریس اداره ی ماین پاکی سازمان ملل در افغانستان می گوید که برای تطبیق برنامه ی ماین پاکی در این کشور در پنج سال آینده به 500 ملیون دالر نیاز است اما کمبود هزینه میتواند بر روند ماین پاکی درافغانستان تاثیر گذار باشد .

در این اواخر کشورهای کمک رسان از ادامه ی کمک برای موسسات خیریه ی ماین پاکی خود داری نموده اند مسوولان موسسات ماین پاکی در افغانستان وضعیت این پروسه را نگران کننده توصیف کرده اند . درآغاز همین هفته موسسات داخلی  ماین پاکی 2000 تن از کارمندان خود را به دلیل نبود هزینه از کار برکنار نمودند.

 شهاب حکیمی به این باور است  که مافیای تجارت جنگ افزار و تجارت غیر مستقیم کشورهای مختلف تلاش دارند  با دخالت دراین پروسه  از هزینه ی ماین پاکی درافغانستان بکاهند و درکنار آن کمپنی های مشخص خارجی را که میخواهند  ابتکار این عملیات  را بدست خود گیرند وارد صحنه  نمایند تا قسمت زیادی از هزینه های کمک شده به افغانستان را دوباره به ممالک خود برگردانند. وی میگوید که به اساس قرارداد ، موسسات ماین پاکی در افغانستان یک متر مربع زمین را در بدل 17 تا50 سنت پاکسازی می کنند در حالی که کمپنی های خارجی چنین ساحه یی را در بدل سه تا 5 دالر پاک سازی خواهند کرد.

درحال حاضرنزدیک به 9000 کارمند درموسسات ماین پاکی کار میکنند و این وضعیت سبب خواهد شد تا شمار زیادی از این کارمندان از کار برکنار شوند و به این ترتیب امکانات عملی شدن قرارداد اوتاوا برای پاکسازی کامل افغانستان از ماین تا سال2013  خیلی ضعیف و دور از امکان به نظر می رسد.

آمار سازمان ملل متحد نشان میدهد که  دو سوم خاک افغانستان از ماین پاکسازی نشده است درحالیکه این کشور هم اکنون به مزرعه ی بزرگ ماین مبدل شده اما چانه زنی ها برای پاکسازی این مناطق وجستجوی منفعت و دریافت راهکار جدید برای کسب درآمد از این راه هنوز هم فکر شماری از کشور های خارجی و موسسات کمک رسان را به خود جلب نموده است .

اما تنها افغانستان به این مشکل مواجه نیست. کمپنی های مختلف از کشورهای بزرگ وسرمایه گذاران بین المللی در بسیاری از کشورهایی که ماین کارگذاری شده به چنین تلاش پرداخته اند .تولید ، فروش وسرانجام پاکسازی ماین  تجارتی است که بیشتر از کشورهای عمده ی جهان به ممالک فقیر و کشورهای جهان سوم صادرمی شود .

درحال حاضر این دشمن پنهان سالانه درسراسرجهان 15 هزار قربانی می گیرد و بررسی ها نشان می دهد که 167 ملیون ماین ضد نفر درسراسر جهان کارگذاری شده است تخمین زده شده که  اگر همین اکنون ماین گذاری در جهان متوقف شود صد سال زمان و یک هزار و سی میلیارد یورو لازم است تا جهان عاری از ماین شود . جالب این است که کشورهایی که خود تولید کننده ی ماین اند در پاکسازی این جنگ افزار مهم نیز سهم می گیرند چه از این راه منفعت خوبی را بدست می آورند زیرا تولید یک ماین نزدیک به 3 دالر هزینه برمی دارد اما پاکسازی آن 1000 دالر پول می خواهد .