به مناسبت روز جهاني مادر:
نگاهي به جايگاه مادر در اسلام
عزيز احمد حنيف
در درازناي تاريخ بشر، نام مادر در ميان نامهاي ساير موجودات يكي از واژه هاي مقدس بوده كه عالي ترين مفاهيم انساني را در خود جاي داده است؛ عفت و پاكدامني، محبت و مهرورزي، ايثار و فداكاري، شفقت و بردباري، صفايي و پاكدلي، عطوفت و احساس و ... از جمله آْن مفاهيم عالي و ارزنده انساني مادر اند كه در هريك حقايق فطري عظيمي نهفته است؛ حقايق ايماني اي كه از دريچه تقوي و خدا جويي مي توان كُنه آن را درك كرد.
از همين جاست كه تعريف مادر در فرهنگ اسلامي نسبت به ساير فرهنگ ها در هر زمان و مكان، متفاوت است.
احساس مادري يكي از غرايز فطري اي است كه در وجود هر انسان اعم از مسلمان و غير مسلمان ديده مي شود اما اين احساس در قلب مادران غير مؤمن به مقتضاي نفساني آن و در قلب مادران مؤمن به مقتضاي ايماني آن وجود دارد.
رابطه ايماني-انساني اي كه يك مادر و يك فرزند مؤمن را بهم پيوند ميدهد، با رابطه يك مادر و يك فرزند غير مؤمن اصلاً قابل مقايسه نيست. به خاطري كه در قلب مادران مؤمن دو احساس با هم يكجا مي شود: احساس عاطفي و احساس ايماني؛ زماني كه اين دو احساس با هم يكجا مي شود، عواطف انساني تحت تأثير احساسات ايماني قرار گرفته و طبيعت انسان را دگرگون مي سازد.
ويژگي آموزه هاي انساني پيامبر بزرگوار اسلام (هزاران درود و سلام به روح مطهرش باد) كه در برخي احاديث خود را "آموزگار" معرفي مي كند، در همين نقطه است كه نفس را با روح آشتي داده و ميان غرايز اين دو، رابطه اي را تأمين كرده و در روزگار خويش عملاً آنرا در جامعه تطبيق نموده است.
در روزگار پيامبر مادراني را درمي يابيم كه احساس و عواطف آنها كاملاً متفاوت از مادران امروزي است؛ به گونه مثال: "خنساء" مادري است كه در جنگ قادسيه چهار فرزند جوانش را به استقامت و پايداري در مقابل دشمن تشويق و ترغيب مي كند تا آنكه هرچهار فرزندش شهيد مي شوند. وقتي نعش هاي آنان را به نزد وي مي آورند، براي آنها فريادي بر نمي آرد و اشكي نمي ريزد، بلكه سپاس پروردگار را اداء مي كند به اينكه او را به قتل فرزندانش در راه خويش افتخار بخشيده است.
صبر و شكيبايي خنساء در مقابل جسد چهار فرزند جوانش كه با خاك و خون آلوده اند، به صراحت نشان ميدهد كه اين احساس مادري، از نوع احساسي است كه فقط از راه ايمان، حقيقت آن را مي توان درك كرد.
در اينجا پيوند مادري خنساء به فرزندانش بخشي از پيوند ايماني بزرگ وي با پروردگار و پيامبرش مي باشد. رشته ايماني اي كه خنساء را به پيامبر پيوند داده، تمام روابط عاطفي ديگر را در قبال فرزندانش متحول ساخته است.
از همين جاست كه قرآن كريم در آيات متعدد، مسلمانان را به جايگاه بلند مادر متوجه ساخته و به شخصيت آن ارج مي نهد؛ در آيه چهاردهم سوره لقمان مي فرمايد: "و فرمان داديم انسان را (به نيكوكاري) در مقابل پدر و مادر؛ در شكم برداشته است او را مادر در حالي كه سستي بالاي سستي را احساس مي كرده است". همين مفهوم در آيه 15 سوره احقاف با اندكي تفاوت تكرار مي شود: "و امر كرديم آدمي را به نيكوكاري در قبال پدر و مادر، در شكم برداشته است او را مادر به دشواري و زاده است او را به دشواري، و (از) مدت بارداري (الي) جدايي از شيرخوارگي سي ماه است". همانطور در آيه هاي 23 و 24 سوره "الأسري" مي فرمايد: "فيصله كرد پروردگار تو كه عبادت مكنيد مگر فقط او تعالي را و با پدر و مادر نيكو كاري كنيد؛ اگر برسد به نزد تو يكي از آنها يا هردوي شان در كلان سالي (دريابي ايشان را در حالي كه عمر شان به پختگي رسيده است)، پس مگو ايشان را "اف" (كلمه اي كه سبب رنجش خاطر آنها شود) و بانگ مزن بر ايشان و بگو با آنها سخن نيكو، و پست كن با ايشان بازوي تواضع را از جهت مهرباني، و بگو: اي پروردگار من ببخشاي بر آنها چنانچه پرورش كردند مرا در خوردسالي".
قرآن كريم در آيات فوق، احسان و نيكو كاري را در حق والدين فرض گردانيده و در رابطه به مادر به طور خاص تأكيد نموده كه نسبت به پدر مستحق احسان است.
پروردگار به خاطري كه پيوند انساني را در محيط خانواده تحكيم بخشيده و آنرا حفظ نموده باشد قانوني را وضع كرده تا از يك طرف نظام خانوادگي از هم نپاشد و از سوي ديگر والدين و فرزندان در تمام مراحل زندگي، خوش بخت بوده و به حقوق يكديگر رسيدگي نمايند.
قرآن كريم ، از نخستين مرحله حيات در شكم مادر و بعد از آن در عهد كودكي تا نوجواني سخن مي گويد كه هريك از پدر و مادر چگونه مشقت ها و مشكلات را به خاطر فرزند خويش متحمل مي شوند؟ به خصوص مادر كه در سه مرحله بارداري، وضع حمل و شيردادن طفل، دردها و رنج ها را به انواع گونه گون آن احساس مي كند؛ دردهاي عضلاتي هنگام بارداري، درد ولادت در وقت وضع حمل، بي خوابي و گرسنگي و پرهيز نمودن از غذاهايي كه طبيعت هر انسان به آن تمايل دارد از جمله نقاط عمده اي اند كه هر مادر به خاطر فرزندش آن را قبول كرده است؛ در پهلوي اين همه مهر و محبت و احساسي كه مادر در عهد كودكي نثار فرزند مي كند و آن هم برخاسته از پيوند عاطفي و ايماني اي است كه عظمت آن را عقل نمي توان درك كرد، انسان را به عظمت حقوق پدر و مادر بالاي فرزندشان متوجه مي سازد.
در رابطه به جايگاه مادر در آيين مقدس اسلامي، ابو داوود و ترمذي از طريق معاويه بن حيدة حديثي را نقل كرده اند كه مي گويد: از پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم پرسيدم كدام يك از پدر و مادر بيشتر مستحق نيكي اند، فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از وي؟ فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از او؟ فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از وي؟ فرمودند: (پس از آن پدرت؛ و بالترتيب ساير اقارب). همين حديث را امام بخاري و امام مسلم از طريق ابوهريره روايت كرده اند.
اين حديث در تفسير آيات فوق از پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم نقل شده كه حق مادر را بالاي فرزند در مقايسه با حق پدر، سه برابر بيشتر نشان ميدهد.
در روايت ديگري كه امام بخاري و ترمذي از عبدالله بن عمر آنرا نقل كرده اند، پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم فرموده است: (رضاي پروردگار در رضاي والدين است و خشم پروردگار در خشم والدين).
حقوق و جايگاهي را كه دين مقدس اسلام براي مادر قايل شده است اگر واقعاً مسلمانان به آن در عمل باور داشته باشند، در جامعه اسلامي هرروز، روز مادر است.
پي نوشت ها:
- قرآن كريم
- صحيح البخاري
- صحيح مسلم
- سنن أبي داوود
- سنن ترمذي
بالا
بازگشت