نوشته: فضل الرحمن فاضل یار
نقش اطلاعات در دیپلوماسی نوین
همه افراد آگاه صرف نظر از خصوصیات مختلف روان شناختی، تعلقات اجتماعی و گرایشات سیاسی که دارند با ورود به دستگاه دیپلوماسی، اولین مرحلهء تحول فکری شان این است که موضوعات و پدیده های مرتبط با منافع ملی کشور را در محراق توجه قرار میدهند.
در سرآغاز ایجاد روابط دیپلوماتیک میان کشورها و گسترش هرچه بیشتر این مناسبات، برخورداری از چنین حساسیتی، نخستین ملاک انتخاب یک شخص به صفت فرستادۀ مسئول در قبال آنچه برایش متعارف است، به شمار می آید.
امروزه، در پرتو اندوخته های علمی و تجارب حرفه ای، تعقیب منافع ملی و پویایی در امر کسب اطلاعات از کشور متوقف فیها و تدوین، تحلیل و گسیل به موقع آن به مرکز(وزارت امورخارجه) به منظور استعانت در انسجام و مدیریت تصمیم گیری ها و همچنان در جهت به فعل در آوردن ابزارهای باالقوه، جزء انفکاک ناپذیر وظایف دیپلمات ها است.
با توجه به اینکه ارسال گزارشات از روند تحولات سیاسی- علمی و انتقال اخبار پیشرفت علوم و فنون، جزء وظایف متداول سفارت خانه ها است، یک دیپلومات به محض ورود به کشور محل مأموریت، همواره در پی آن است تا با مطالعه تمامی رخداد های سیاسی، نظامی و اقتصادی کشور پذیرنده آمادگی های لازم را در راستای انجام مراودات بهتر سیاسی- دیپلوماتیک و دریافت وجوه مشترک مبنی بر طرح مطالب و موضوعات مورد علاقه در جهت پیگیری منافع ملی داشته باشد.
برای نگارنده، به عنوان یک جوان تازه آشنا به مسایل روابط بین الملل و کم تجربه درعرصه ی دیپلوماسی که در خلال نزدیک به چهار سال مأموریتم در وزارت امورخارجه، جهت اشتراک در سمینارها و کنفرانس های متعدد که در کشورهای هند، بلغاریا، مالیزیا و ایالات متحده امریکا برگزار گریده بود اعزام گردیدم، با مشاهده ی دست آوردهای علمی و فنی آن کشورها، این سوال همیشه در ذهنم زنگ می زد که چگونه می توان با توجه به نیازمندی های چند بعدی کشور خویش، از تجارب فنآوی معلوماتی و مهارت های علمی این کشور ها و سایر دولت های کامیاب حال و پار این سیارۀ متحول، در جهت منافع ملی کشور مان بهره جست ؟
جمهوری هند و بلغاریا، دو کشوری اند دارای موقعیت های متفاوت جغرافیایی و ساختارهای متفاوت سیاسی. اولی یکی از پرنفوس ترین کشورهای آسیایی درحال رشد و دارای بالندگی اقتصادی، علمی و تخنیکی بوده، و دومی هم که یکی از اقمار اسبق اتحاد جماهیر شوروی به حساب میآید با بستر سبز و موقعیت سیاحتی که دارد جدیداًً عضویت اتحادیه اروپا را تجربه میکند. مالیزیا هم یکی از درخشنده ترین کشورهای اسلامی است که حرف های را در سطح منطقه راجع به صعود گراف اقتصادی اش بر زبان میراند. و ایالات متحده امریکا به مثابه غول بزرگ اقتصادی و نظامی در تصمیم گیری های بین المللی جایگاه خویش را دریافته و در راستای سمت دهی سیاست جهانی و بازیگری در روابط بین الملل از نقش سازنده و پر قدرت برخور دار میباشد.
این کشورها غرض وقایه از بروز احتکار معلومات مورد نیاز در جامعه ی سیاسی قرن بیست و یک، اقدامات مؤثری را به منصه ای اجرا در آوردند که نتایج مؤثری را در قبال داشته است.
بناً با در نظرداشت اینکه کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر از لحاظ دسترسی به امکانات لازم در موقعیت منحصر به فرد خویش قرار دارد، پرداختن به پاسخ این سوال که چگونه خویشتن را مستعد اقتباس و یاد گیری از کنش ها و اقدامات دیگران ساخته و یا هم پیشی گیریم، بایسته است که در دو سطح بزرک و کوچک به بازی گری ادامه داد: یکی در محدودۀ تأمین و گسترش مناسبات علمی - تحقیقی، و دومی در سطح چگونگی دسترسی و استفاده از فنآوری اطلاعات و ارتباطات در چوکات دیپلوماسی.
به منظور مؤفقیت در حرفه ی دیپلوماسی و وصول بر قلل بلند آرزوهای مطروحه، نیاز مبرم بر تمام عیار بودن دست اندرکاران این دستگاه و رعایت رویه های دیپلوماسی در فعالیت های روزمره و نشست های دیپلوماتیک احساس می شود. زیرا تجهیز نمایندگی ها با ابزارهای جمع آوری کننده ی معلومات و داشتن نیروی بشری کار آگاه که از توانایی تحلیل اوضاع و شرایط داخلی و خارجی و شناسایی اولویت های منافع و مصالح ملی برخوردار باشند، گامیست بسا مهم در افق سیاست خارجی و ردیابی مصالح علیای کشور.
در ادبیات مرتبط با دیپلوماسی نوین، از برجستگی اثرات مشهود تجهیزات اطلاعاتی ذکر رفته است. به گونۀ مثال درعرصه جهانی، ازدو دهه قبل تاکنون آنچه که اتفاق افتاده است، معلول اثرات مستقیم و غیرمستقیم این فنآوری شمرده میشود، به طور نمونه برخی ها در زمینه ی تحلیل تحولات بین المللی، سقوط اتحاد جماهیر شوروی و فرو ریختن دیوار برلین را حاصل تفوق تبلیغانی آمریکا در بکارگیری این فنآوری می دانند که آن را قوۀ نا مرئی تلقی نموده اند.
در بعد اقتصادی پدیده ی جهانی شدن و تجارت بین المللی را پی آمد ورود این فنآوری دانسته و توسعه و رشد کشورها را در گروی گسترش این فنآوری می دانند.
از جنبۀ سیاسی اگر موضوع به نظاره گرفته شود، رشد آگاهی و دموکراسی را حاصل عبور جریان آزاد اطلاعات و فرسایش مرزها عنوان نموده اند. و درحوزۀ فرهنگ اگر ببینیم آنچه را که بعضی ها تهاجم فرهنگی می نامند و عدۀ دیگر، اشاعه ی ارزشهای دیموکراسی تبلیغ میکنند، ازدست آورد های فنآوری اطلاعات و ارتباطات می دانند، و از سوی هم در باب علم و فرهنگ، کلیه دست آورد های دهه های اخیر را فقط با اتکا به این تکنالوژی ممکن می دانند.
این در حالیست که نظریات مبتنی بر رویکرد های مکاتب کلاسیک روابط بین الملل این تحولات را در قالب تئوری های سیاسی و جامعه شناختی به تجزیه و تحلیل گرفته اند که در این بحث مجال ذکر آن میسر نیست.
درین قسمت با توجه به اهمیت فن آوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن در امری ارتقای کیفیت، تسهیل و تسریع کار دیپلومات ها، و درکل پیشبرد اهداف سیاست خارجی، بایست اثرات آن را پیشبین بود. زیرا آغاز دیپلوماسی در پرتو فنآوری اطلاعات، فرصتی مطلوبی است برای آموزش و قادرسازی دیپلومات ها به ویژه کادرهای جوان برای ورود مؤثر و تخصصی به عرصۀ فعالیت های جدید دیپلوماتیک.
مؤفقیت دیپلومات ها در راستای همآهنگ سازی و کسب حمایت بین المللی از تصامیم و مشوره های دولت افغانستان در امر مبارزه با تروریزم و اطمینان یا اقناع کشورهای جهان غرض سرمایه گذاری درکشور وابسته به توانایی های فکری و علمی مجریان سیاست خارجی و میزان کمیت و کیفیت برخورداری از وسایل معلوماتی معاصر و کاربرد به موقع آن در فعال نگهداشتن دستگاه دیپلوماسی میباشد.
حضور مؤثر دیپلوماسی کشورمان در محیط جدید بین المللی مستلزم همخوانی ساختار و رویکرد سیاست خارجی توأم با تحولات و تغیرات سریع و بعضاً غیرقابل پیشبینی جهانی است. تحولات سریع بین المللی، تزاید و تنوع مداوم موضوعات، افزایش بازیگران جدید با امکان دخالت در سیاست خارجی و سهولت تماس نهاد های داخلی با نهاد های مشابه خارجی، شرایطی را فراهم آورده است که ساختار سنتی وزارت خارجه از ظرفیت لازم برای ایفای نقش مؤثر آنچنانی بسنده نخواهد بود.
این در حالیست که با وجود نبود امکانات لازم و فقدان شرایط مقتضی، وزارت امورخارجه با تلاش های پیگیر و آگاهانه ی خویش در راستای پاسخ گویی به مقتضیات مراجعین و رفع نیازمندی های اتباع جمهوری اسلامی افغانستان در داخل و خارج کشور، به سلسله ی پیشرفت های که تا اکنون داشته است، برنامه های را در زمینۀ ارتقای ظرفیت کادری، تقویت بانک معلوماتی و همچنان اقداماتی به منظور کاهش اصطکاک امور اداری و تسریع روند طی مراحل اسناد و مدارک در میان نهادهای ذیربط و دسترسی کارمندان به شبکۀ انترنت و دیجیتالیزه ساختن جریان وصول و گسیل اطلاعات و استفاده اعظمی فرصت ها در امری تأمین ارتباطات را در دستور کار دارد. بناًً در جهت نیل بر آنچه مأمول است، جدیت و پشت کار، اجتناب نا پذیرخواهد بود.